Meer overstromingen en droogte door opwarming aarde

Om het hoofd te kunnen bieden aan de grotere extreme regenbuien zullen gemiddeld in Vlaanderen 20 tot 30 procent bijkomende buffervoorzieningen moeten gebouwd worden. Indien niets gedaan wordt, zullen rioleringen en bijhorende bergings- en infiltratievoorzieningen gemiddeld twee maal zo vaak overlopen, zegt de studie "Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen" van professor doctor ingenieur Patrick Willems van de KU Leuven.

De verdroging zou anderzijds de laagwaterdebieten, de hoeveelheid water die bij laagwater door de rivier stroomt, in onze rivieren aanzienlijk doen dalen.

Het is duidelijk dat deze verwachte daling in laagwaterafvoeren de kans op watertekorten aanzienlijk kan doen toenemen, met mogelijk nadelige gevolgen voor onder meer het industrieel en huishoudelijk watergebruik, voor de diepgang van de scheepvaart, voor de waterkwaliteit, de ecologische toestand van de riviervalleien.

De bebouwde oppervlakte is sinds de jaren 1970 lineair gestegen. In 1976 was 7,2 procent van onze oppervlakte bebouwd; in 1988 was dat 11,7 procent en in 2000 al 18,3 procent. Ongeveer de helft daarvan is effectief verhard. De stijging in bebouwde oppervlakte loopt parallel met de bevolkingsgroei en de economische groei.

Op basis daarvan is een extrapolatie gemaakt. Wanneer men uitgaat van een gemiddelde groei van de bebouwing en een ongewijzigd beleid, komt men uit op 41,5 procent bebouwing en ongeveer 20 procent verharde oppervlakte tegen 2050.

De toename in verharding zorgt voor meer en snellere afstroming van regenwater naar riolering en waterlopen en een vermindering van het aanvullen van onze grondwatertafel. De toenemende urbanisatie versterkt dus zowel het probleem van de overstromingen als de verdroging.

In de studie wordt concreet voorgesteld om de beide problemen van waterbeheer, meer wateroverlast langs rioleringen door meer neerslag op korte tijd, en meer droogte door lagere totale neerslagvolumes in de zomer, gezamenlijk aan te pakken.

Daarvoor is een betere planning nodig van de regenwaterafvoer, ook op het gemeentelijk niveau.

Naast technologische oplossingen, zoals bijvoorbeeld intelligente sturing van onze bergings- en afvoersystemen, en het opzetten van voorspellings- en waarschuwingssystemen, moet er meer aandacht gaan naar "bronmaatregelen", zoals opwaartse bergings- en infiltratievoorzieningen. Dat wil zeggen dat men het regenwater zo hoog mogelijk, daar waar het valt, in de grond laat dringen of "opbergt" op plaatsen waar het geen of zo weinig mogelijk overlast veroorzaakt.

Maximaal inzetten op opwaartse infiltratie, daar waar de ondergrond dit toelaat, laat immers toe om wateroverlast en verdroging gelijktijdig en efficiënter aan te pakken.

Dit vraagt een betere afstemming tussen ruimtelijke planning en waterbeheer, ook op het lokale gemeentelijke niveau. De Gewestelijk Stedenbouwkundige Verordening Hemelwater is daarvoor een nuttig instrument maar tot op heden ontbreekt het aan een degelijk handhavingsbeleid, aldus de studie.

Verder zal het belang van lokale maatregelen toenemen, zoals verhoogde stoepranden, verdieping van de straat, of het doordacht aanleggen van lokale "kuilen" in het openbaar domein, bijvoorbeeld in parken of andere groengebieden (zogenoemde wadi's), sportterreinen en speeltuinen, waar het water bij hevige regen kan "verzameld" worden zonder al te veel overlast, of individuele afkoppeling/infiltratie op privéterrein van regenwater.

Dergelijke lokale en individuele maatregelen kunnen volgens de studie de schade bij overstromingen beperken en wanneer ze op grote schaal uitgevoerd worden, zowel wateroverlast als verdroging hand-in-hand tegengaan.

De bijkomende bergings- en infiltratievoorzieningen zorgen immers voor een daling van het risico op wateroverlast tijdens hevige regenbuien, door waterberging op plaatsen waar het weinig hinder veroorzaakt, en ze verminderen de verwachte toename aan watertekorten in de toekomst.

Dit kan via de aanleg van regenwatervoorzieningen, maar ook via kortdurende berging op straat of in de openbare ruimte. Het is een voorbeeld van een effectief en goedkoop middel om tijdens extreme regenbuien tijdelijk en gecontroleerd relatief grote hoeveelheden water op te slaan. Dergelijke waterberging tussen de voetpaden veroorzaakt hinder, maar veroorzaakt geen materiële schade.

Daarnaast moet er ook blijvend aandacht zijn voor rationeel watergebruik, het scheiden van hemelwater en afvalwater in onze rioleringen en het hergebruik van regenwater, aldus de studie.

Beleidsmatig is een betere afstemming tussen de code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen, de watertoets, de gewestelijke stedenbouwkundige verordening en andere stedenbouwkundige voorschriften noodzakelijk. De instrumenten om er iets aan te doen zijn er maar we moeten ze efficiënter en doeltreffender gebruiken, zegt de studie.

Maar ook de lokale besturen spelen een belangrijke rol door de problematiek op het lokale niveau te (h)erkennen en aan te pakken, door maximaal in te zetten op brongerichte maatregelen - berging en infiltratie -, door goede samenwerking en afstemming tussen verschillende beheerdomeinen, door op die manier kostenbesparend te werken en door informatieverstrekking, sensibilisering en betrokkenheid van de individuele burger.

Zonder wijzigingen van ons huidige beleid zal enerzijds, door de klimaatverandering, de wateroverlast alleen maar toenemen en anderzijds uitdroging van de ondergrond optreden, waarschuwt de studie.