Jan Terlouw: "Een ho tegen het populisme? Ik dacht het niet"

De wereld keek afgelopen week met een bang hart naar de parlementsverkiezingen in Nederland. Zou het het begin van een "populistische golf in West-Europa" worden, zoals PVV-politicus Geert Wilders (kleine foto) zelf geponeerd had? Dat gebeurde uiteindelijk niet. Premier Mark Rutte kon zich de morele winnaar noemen: hoewel de VVD 8 zetels verloor, blijven de liberalen wel de grootste partij. De sociaal-democratische PvdA verloor maar liefst 29 zetels, het grootste verlies ooit. Daarnaast sprong ook het succes van GroenLinks in de kijker, met een winst van 20 zetels.

Jan Terlouw, schrijver en voormalig D66-politicus, kijkt met gemengde gevoelens naar de resultaten. Het (inter)nationale optimisme over de gestuite opmars van Wilders deelt hij alvast niet. "De PVV is niet de grootste geworden, maar won wel 5 zetels en is de tweede partij van het land. Daarnaast is ook een kleinere partij met anti-Europese en anti-islamstandpunten komen opzetten. Bovendien hebben CDA (christen-democraten) en VVD -in weliswaar lichtere vorm- PVV-gevoelens vertolkt tijdens de campagne."

Premier Mark Rutte stelde in zijn overwinningstoespraak dat de Nederlanders "een duidelijke ho! hebben gezegd tegen het populisme". Dat kan je niet zomaar zeggen, vindt Terlouw: "je ziet in de verkiezingsresultaten toch duidelijk tekenen dat het vrij sterk in de maatschappij aanwezig is."

Mark Rutte, de sterke man van Nederland, is op weg naar zijn derde ambtstermijn, ook al heeft de liberale VVD 8 zetels moeten prijsgeven. "Zijn kordate optreden in het Turkije-incident vlak voor de verkiezingen heeft gunstig uitgepakt", ziet Terlouw.

"Denk ook aan zijn slogan "doe normaal", en aan die forse "doe normaal of ga weg" over migranten, waarmee hij een populistische toon aansloeg. Daarnaast speelt ook de goed draaiende economie in Nederland in zijn voordeel."

Zou hij Rutte een goed, een groots politicus noemen? "Hij is niet van mijn partij, maar in alle eerlijkheid moet ik wel zeggen dat hij een heel goed politicus is. Hij weet te verbinden, hij weet dingen erdoor te krijgen."

Wat Terlouw dan weer wél danig stoort aan de Nederlandse premier, is zijn onbegrip en onwetendheid over de klimaatcrisis. "Veel ernstiger dan de mensen weten, maar het is er in de debatten amper over gegaan. De VVD begrijpt er echt niks van."

Voor het eerst in 40 jaar zijn in Nederland minstens 4 partijen nodig om een regering te kunnen vormen. In Nederlandse media zijn al diverse scenario's de revue gepasseerd. Welke mogelijkheden acht Terlouw zelf realistisch?

"De VVD heeft verloren maar blijft de grootste, dat ligt dus voor de hand. Allicht komt de CDA er ook bij, dan heb je al meteen een tamelijk rechtse regering." De links-liberale D66, waar Terlouw deel van uitmaakte, wordt er haast automatisch al bij geteld, maar hij heeft daar sterke twijfels bij. "Zonder meer met rechtse partijen gaan samenwerken, dat doen ze niet. Dan zou er op zijn minst al GroenLinks moeten bij komen. En dan nog."

Terlouw zou persoonlijk veel liever een centrumlinkse regering aan de macht zien, maar "dat is héél erg moeilijk. Dan heb je minstens 6 partijen nodig, en dan zou de PvdA mee in het bad moeten. Zonder hen is een centrumlinkse regering niet mogelijk. Maar ze zijn afgestraft en willen nu hun wonden willen likken in de oppositie."

En wat met Geert Wilders? "De andere partijen hebben vooraf gezegd dat ze niet met de PVV willen spreken. Dat zou woordbreuk zijn. Maar je weet nooit wat er gebeurt na maanden van moeizaam onderhandelen", is Terlouw voorzichtig. Al ligt een minderheidskabinet volgens hem dan wel meer voor de hand. En wat volgens hem ook nog kan: een kabinet van VVD en CDA, aangevuld met D66, GroenLinks en eventueel ChristenUnie "om een fikse linkervleugel te hebben."

Wat er ook van zij, er komt heel wat tel- en rekenwerk aan te pas, iets wat in eerdere Nederlandse formaties niet meteen noodzakelijk was. En veel geduld, ook. "Het wordt zeer, zeer moeilijk om een regering te vormen", is zijn conclusie. "Geef ze rust, geef ze tijd. Laat hen de tijd nemen om met elkaar te praten. Laat hen nadenken over wat ze kunnen doen om de samenleving socialer te maken."

De D66'er kwam ook nog terug op het zware verlies van de sociaal-democratische PvdA. Wat is er volgens hem misgegaan? "De PvdA is al jaren bezig met zijn eigen fundamenten te ondergraven. Vanaf de jaren 90 was het de partij van de verzorgingsstaat, "wij zorgen voor u van de wieg tot het graf." Maar als je kijkt naar wat er met die verzorgingsstaat is gebeurd, hoe dat is afgebrokkeld en afgetakeld... De PvdA heeft zijn basis niet verdedigd, daar betaal je op den duur het gelag voor."

En welke lessen kan een toekomstige Nederlandse regering trekken uit de resultaten van Geert Wilders' PVV?  "13 procent van de stemmers zijn PVV-kiezers, dat zijn heus niet allemaal racisten en islamofoben. Ga na waarom mensen voor de PVV stemmen. Ze vinden dat de samenleving de verkeerde kant op gaat. Er is veel angst voor de toekomst, veel onzekerheid. Daar is veel te weinig aandacht aan besteed."