Laat Jonas en Eline écht zichzelf zijn: experten geven deze tips voor een genderbewuste opvoeding

Jongens en meisjes zijn in onze maatschappij niet zo gelijk
als we graag denken. Dat bleek uit de uitzending van Pano gisteren. Van kleins af aan krijgen we al stereotypes mee in onze opvoeding, vaak op een heel onbewuste manier.

Is dat een probleem? Hoogleraar diversiteit in opvoeding enontwikkeling Judi Mesman (Universiteit Leiden) blijft diplomatisch: “Of dat goed of slecht is, dat is een mening. Er zijn mensen die het prima vinden dat hun kind die boodschappen meekrijgt. Want de maatschappij is nu eenmaal zo, vinden ze, en dan is het maar beter dat je kind zich daaraan leert aanpassen. Maar als je echt vindt dat je kind helemaal mag zijn wie hij of zij is en alle opties open wil laten, dan is het wel handig dat je je bewust bent van die onbewuste stereotypes.” Als je tot die laatste groep behoort, dan hebben we deze tips voor je –  al zondigen we er zelf ook soms tegen.

“Ja maar, dat mogen ze,” denk je nu waarschijnlijk. Maar Eline is een geboren poppenmoedertje, en Jonas gebruikt barbies toch vooral om ze te onthoofden. Zo zijn ze nu eenmaal. Alleen, de kans is groot dat je hen toch geleerd hebt dat het zo hoort. Judi Mesman en haar team onderzochten 400 gezinnen met jonge kinderen. Ze gaven de ouders prentenboeken met tekeningen van jongens die typische jongensdingen deden en meisjes met traditionele meisjesactiviteiten, en ook andersom. De ouders bleken veel positiever te reageren op de stereotiepe plaatjes. 

De meisjes die jongensdingen deden en de jongens die meisjesdingen deden kregen veel minder positieve commentaren. “En als een jongetje in de speelgoedwinkel een pop vastpakt, zeggen de ouders niet dat dat niet mag. Maar ze wijzen naar een truck die ‘toch ook heel leuk is’. Kinderen zijn ook niet achterlijk: ze pikken die signalen op. Zo leren ze al hoe het hoort, en welk soort gedrag minder geaccepteerd is,” zegt Judi Mesman. We zijn allemaal zelf opgevoed met stereotiepe ideeën over jongens en meisjes, en onbewust geven we die door. Dat leer je niet zomaar af. Maar je kunt wel proberen er alerter voor te zijn. Jonas’ barbies zullen je dankbaar zijn.

Hoe reageer je als Eline haar zin niet krijgt in de supermarkt? Of als Jonas van het klimrek valt? Krijgen ze dan écht identiek dezelfde behandeling als hun broer of zus? Hetzelfde Nederlandse onderzoek laat vermoeden van niet. In een ander prentenboek stonden kinderen getekend die allerlei verschillende gezichtsuitdrukkingen hadden: boos, bang, blij, verdrietig,… Je kon aan de kinderen niét zien of het jongens of meisjes waren. Toch werd het boze kindje door de ouders opvallend veel vaker benoemd als een jongen: “Waarom zou hij boos zijn?”. In een verdrietig kindje zagen ze dan weer een meisje: “Wat zielig, ze huilt”. Ook daardoor leren kinderen: woede is ok voor jongens, verdrietig zijn is iets voor meisjes. Huilende jongens moeten ‘niet flauw doen’, en meisjes met woedeaanvallen worden veel kordater aangepakt. Dat heeft gevolgen. 

Geef toe, dat is een moeilijke, toch? Eline die zich als piraat verkleedt: dat vinden we leuk. Maar wat als Jonas ook nagellak wil (of oorbellen, godbetert)? Want we willen nu ook weer niet dat hij gepest wordt. Maar dat is het hem nu net. Jongens worden véél harder afgerekend op meisjesachtig gedrag dan andersom. De druk om stoer en cool te zijn is enorm. 

Jongens denken ook vaak stereotieper dan meisjes, zegt hoogleraar sociologie Mieke Van Houtte (Universiteit Gent) en dat houdt voor hen een risico in. “De samenleving verandert. Veel laaggeschoolde jobs verdwijnen, het kostwinnersmodel ook. Dat is vooral een bedreiging voor jongens uit het beroepsonderwijs: ze hebben een groter gevoel van zinloosheid. En tegelijk missen ze de flexibiliteit om bijvoorbeeld te gaan werken in de zorg of in het onderwijs.” 

Dus geef jongens de ruimte om zich ook eens wat vrouwelijker te gedragen. Ook jij, papa. Want vaders hebben de neiging om a-typisch gedrag sneller af te keuren. Leer je kinderen dat het vooral stoer is om je niks aan te trekken van wat anderen zeggen. Dat het niet cool is om anderen uit te lachen of te pesten. En zeg prinses Jonas dat hij véél origineler verkleed is dan al die ridders en Spidermans.

Meisjes hebben over het algemeen betere cijfers dan jongens. Ze hebben ook meer kans om hun school af te maken en een hoger diploma te behalen. Hoe komt dat toch? Mieke Van Houtte wijst op groepsdruk. Die komt vaak voort uit wat tieners vinden dat hoort voor jongens en meisjes. En je best doen op school is geen mannelijk gedrag volgens jongens. (Dus tip 3 kan hier ook winst opleveren). Vaak wordt de oorzaak ook gezocht bij de vervrouwelijking van het onderwijs, waardoor jongens te weinig ruimte krijgen om ‘zichzelf’ te zijn. 

Judi Mesman ziet dat anders: “Dat verband is wetenschappelijk niet bewezen. Het is wel zo dat meisjes veel meer aangemoedigd worden om braaf te zijn en hun best te doen. Als een jongen zijn huiswerk niet maakt, dan is dat omdat hij te speels is, ‘boys will be boys’. Jongens merken dus al snel dat ze er veel makkelijker mee weg komen als ze er de kantjes van af lopen.” Zit Jonas dus minstens zo hard achter zijn veren om te studeren als Eline.

Wie doet bij jou thuis de was? Wie zet het vuilnis buiten en rijdt het gras af?Je kunt preken tot je een ons weegt: als papa en mama zich braafjes aan de klassieke rolpatronen houden, dan doen je kinderen dat natuurlijk ook.Dus als je echt vindt dat Jonas net zo goed balletdanser mag worden als bouwvakker, of dat Eline brandweervrouw mag worden in plaats van stewardess, dan moet je tonen dat buiten de klassieke lijntjes kleuren mag. Dus papa: pak dat strijkijzer vast, en mama: hang jij dat schilderijtje nu eens op!

Denk eens heel goed na: toen jij klein was, was de speelgoedwinkel toen opgedeeld in een roze en een blauwe afdeling, met jongens- en meisjeslego? Waren kinderfietsen en kinderprogramma’s toen niet
uniseks? Ondanks al ons gepraat over gelijke kansen voor jongens en meisjes, lijkt de kloof tussen beide geslachten soms breder dan pakweg 30 jaar geleden. 

Terwijl die opdeling in de realiteit helemaal niet zo absoluut is, zegt Mieke Van Houtte: “Er is een soort schaal, met mannelijkheid aan de ene kant en vrouwelijkheid aan de andere kant. Maar waar je je daarop precies bevindt, verschilt van persoon tot persoon. Er is een groep mensen die zich helemaal niet thuisvoelt aan het de uitersten van dat spectrum, en dat zijn echt niet allemaal holebi’s of transgenders. 11% van de tienermeisjes beschrijft zichzelf bijvoorbeeld als a-typisch, bij de jongens is dat 12%. Zij lopen een veel hoger risico om gepest te worden of om psychische problemen te krijgen. Dat zijn toch twee jongeren in elke klas.” 

Ook Judi Mesman vindt de opdeling tussen jongens en meisjes te rigide: “De individuele verschillen onder kinderen zijn veel groter dan die tussen jongens en meisjes."

"Laten we vooral kijken naar de grote variatie tussen kinderen onderling.” En dan kunnen Jonas en Eline écht helemaal zichzelf zijn en hun eigen keuzes maken.