Waarom Francken onder vuur ligt: de Soedankwestie helder uitgelegd

Aan het einde van de zomer groeit de groep migranten en vluchtelingen die beschutting zoeken in en rond het Maximiliaanpark plots. Nagenoeg geen van hen heeft de intentie om asiel aan te vragen bij het kantoor van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) dat naast dat park ligt. Het antwoord op de vraag wat ze wel willen, luidt steevast: "Naar Engeland." De droom dat ze daar 'makkelijk' een nieuw en veilig leven kunnen opbouwen, wordt in stand gehouden door mensensmokkelaars. Allerlei wilde verhalen over de mogelijkheden aan de andere kant van het Kanaal blijken hardnekkig.

De groeiende groep rondhangende mensen baart de regering zorgen. Maatregelen moeten voorkomen dat er hier een kamp komt zoals in Calais. De politie krijgt de opdracht te controleren op geldige verblijfspapieren, in de hoop dat het een afschrikeffect heeft.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) volgt de situatie op de voet. Op 14 september tweet hij:"Vanmorgen 14 mensen aangehouden in Maximiliaanpark en 9 in het Noordstation. 3 verklaarde minderjarigen. Vlgs info politie nauwelijks volk in het park. #opkuisen". Een storm van verontwaardiging over ongepast taalgebruik volgt. Ook coalitiepartners Open VLD en CD&V uiten kritiek. Premier Michel tikt Francken op de vingers.  N-VA-voorzitter Bart De Wever ziet "daar geen probleem in". #opkuisen gaat over problemen, niet over mensen, zo nuanceren Francken en De Wever de tweet.

Bij de politieacties in het Maximiliaanpark zijn midden september 193 mensen opgepakt zonder papieren. Zo'n 100 van hen zijn vermoedelijk afkomstig uit Soedan. Ze worden in een gesloten centrum ondergebracht. 

Francken nodigt "een van de grootste identificatiemissies ooit" uit. Soedanese ambtenaren reizen naar België en onderzoeken wie staatsburger is. Wie geïdentificeerd wordt, krijgt een zogenoemd laissez-passer: de nodige reisdocumenten die een terugkeer mogelijk maken.  

Er volgt een golf van kritiek. Mensenrechtenorganisaties citeren uit rapporten over folteringen en mishandelingen door het regime van Omar Bashir. Tegen de Soedanese leider loopt overigens al jaren een arrestatie­bevel door het Internationaal Strafhof in Den Haag. De oppositie wil weten wat het akkoord met het Soedanese regime precies inhoudt, en ook coalitiepartner CD&V geeft toe verrast te zijn over de missie. 

Premier Michel roept in het parlement op tot sereniteit in het debat. Volgens hem is er geen akkoord met Soedan en is er binnen de regering nooit een formeel akkoord gegeven voor het Soedanese identificatieteam. De relaties beperken zich tot het diplomatieke minimum, aldus Michel.

De volgende rel gaat over het checken van artikel 3 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Volgens de Europese regels mag niemand uitgewezen worden naar een herkomstland zonder dat er grondig individueel onderzoek is naar het risico op folteringen of vernederende behandelingen. Staatssecretaris Francken vindt dat zo'n grondig onderzoek enkel nodig is als het individu in kwestie zelf aangeeft dat het daar bang voor is. Juridische experts wijzen erop dat de regel van zorgvuldig onderzoeken ook geldt voor wie geen asiel aanvraagt. 

De meeste Soedanezen die uitgewezen worden, moeten naar een Europees land waar ze al vingerafdrukken achterlieten. Maar een aantal van hen wordt teruggestuurd naar Soedan zelf. In de Commissie Binnenlandse Zaken wordt Francken meermaals om uitleg gevraagd, door zowel oppositie als meerderheid. Helemaal duidelijk wordt het daarbij nooit of de Dienst Vreemdelingenzaken van elke gerepatriëerde zeker is dat die veilig zal zijn.

Eind december maakt het Tahrir-instituut bekend dat de uit België teruggestuurde Soedanezen gefolterd worden bij aankomst. Drie van hen hebben daarover getuigd, ondanks het gevaar dat ze daarbij lopen, zo zegt woordvoerder Koert Debeuf. De directeur van de Dienst Vreemdelingen­zaken, Freddy Roosemont, trekt de getuigenissen in twijfel en noemt het Tahrir-instituut partijdig. 

Kort daarna blijkt dat DVZ al op 24 oktober een nota kreeg van het  Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen waarin de risico's op vervolging beschreven zijn. "Dat ging niet om een algemene waarschuwing" volgens het kabinet-Francken. 

Het parlementaire debat lijkt voorlopig te gaan liggen als er gezegd wordt dat er een onderzoek komt door het Commissariaat-Generaal.

"Liegen is een werkwoord waar je heel voorzichtig mee moet omspringen", tweet Francken nadat hij in het parlement heeft toegegeven dat hij niet helemaal de waarheid sprak tegen premier Michel. Die was overtuigd dat er geen repatriëring gepland was van Soedanezen tot eind januari en verklaarde dat ook in het parlement. Achteraf bleek dat er toch een repatriëring gepland was, maar dat Francken dat verzweeg voor de premier. Hij liet de vlucht wel annuleren. Bovendien blijkt nu ook dat de VN niet toekijkt of de gerepatrieerde Soedanezen veilig zijn, zoals Francken wel beweerde.

Sindsdien variëren de meningen of de staatssecretaris voor Asiel en Migratie nog kan functioneren. Gewezen politici als oud-premier Herman Van Rompuy van CD&V en minister van staat Karel De Gucht van Open VLD laten verstaan dat politici in hun tijd voor minder moesten opstappen.

De huidige generatie politici houdt het eerder bij een mindere straf, "de staatssecretaris moet zelf uitmaken of hij nog kan functioneren". Maar N-VA-voorzitter De Wever is duidelijk: "Ik sta achter Theo Francken, ik laat hem niet vallen, in geen enkel geval. Als de meerderheidspartijen zijn ontslag vragen, dan stapt de N-VA uit de regering."