Spaanse crisis geeft Catalanen weer hoop

Mariano Rajoy heeft geweigerd om zijn verantwoordelijkheid als premier te nemen en heeft een kans voorbij laten gaan om eindelijk eens een moedige beslissing te nemen door zelf zijn ontslag in te dienen. Voor het eerst in de Spaanse geschiedenis is een motie van wantrouwen slecht afgelopen voor een premier. Rajoy gaat de geschiedenis in als het hoofd van een politieke partij die door een rechtbank veroordeeld werd voor het grootste corruptieschandaal van de recente Spaanse democratie.

Het is niet de eerste keer dat de positie van premier Rajoy onder vuur kwam te liggen door corruptieschandalen binnen en rond zijn conservatieve Partido Popular. Bij de veroordeling in de Gürtel-zaak worden niet alleen een aantal kopstukken van zijn regering veroordeeld, maar ook zijn partij krijgt een boete.

De politieke formatie hield er gedurende tientallen jaren een schaduwboekhouding op na en er was sprake van illegale financiering. Het is in Spanje de eerste keer dat een politieke partij veroordeeld wordt voor corruptie.

Hij had het de Spanjaarden gemakkelijk kunnen maken door af te treden en vervroegde verkiezingen aan te kondigen. De leider van de Spaanse socialisten (PSOE) Pedro Sánchez stelde vorige week een motie van wantrouwen voor. Wellicht hoopte Rajoy dat verdeeldheid binnen de oppositie de motie zou doen mislukken. Rajoy was van plan om zijn regeerperiode nog tot 2020 te rekken. Maar werd weggestemd.

Na spannende debatten in het Spaanse parlement was Pedro Sánchez er gisteren in geslaagd om de Baskische nationalisten van de PNV te overtuigen om de motie van wantrouwen tegen de regering van premier Rajoy te steunen. Het is reeds de tweede maal in minder dan een jaar tijd dat er een motie van wantrouwen tegen Rajoy en zijn regering werd ingediend.

De conservatieve Partido Popular van premier Mariano Rajoy leidde sinds 2016 een minderheidskabinet met gedoogsteun van de liberale Ciudadanos en van de Baskische nationalisten van de PNV. De leider van Ciudadanos Albert Rivera weigerde samen met nationalisten tegen de regering van Rajoy te stemmen.

Met de onthouding van Ciudadanos (32 zetels) telden de Spaanse socialisten (85 zetels) samen met het progressieve Unidos-Podemos (67 zetels) onvoldoende zetels om Rajoy met een meerderheid van 167 zetels uit het zadel te lichten.

De Catalaanse nationalisten van PDeCat en ERC beslisten om tegen de regering van Rajoy stemmen. Maandag was het uitkijken wat de Basken van de PNV zouden doen. Zij hadden eerder deze maand van premier Rajoy de belofte gekregen dat hij extra middelen voor hun autonome regio zou vrijmaken. Sánchez zei maandag dat hij die afspraak wil nakomen, als hij de nieuwe premier van Spanje zou worden.

Pedro Sánchez wordt dus wellicht de premier van een overgangsregering die een verkiezingsdatum moet voorstellen. Ciudadanos vreest dat Pedro Sánchez tot 2020, de rest van legislatuur aan de macht zal blijven.

Het wordt geen gemakkelijke opdracht voor de socialisten om die coalitie te leiden. In de peilingen zijn ze van de tweede naar de vierde plaats gezakt, na Ciudadanos, Unidos-Podemos en de Partido Popular.

Dat Pedro Sánchez de volgende premier zou worden maakte Albert Rivera van Ciudadanos woedend. Volgens recente peilingen is zijn partij de grootste politieke formatie van het land. Albert Rivera wou geen motie van wantrouwen maar eiste het onmiddellijke ontslag van Rajoy. Hij hoopte op snelle verkiezingen om de sterkte positie van zijn partij in een stembusslag te kunnen verzilveren. Dat succes heeft Ciudadanos te danken aan haar Spaans-nationalistische discours. De Catalaanse crisis zorgde in heel Spanje voor golf van Spaans nationalisme. Ciudadanos heeft er dus alle belang bij dat die de spanningen die deze crisis met zich mee brengt nog even blijft duren.

Door de gedoogsteun aan de PP is Ciudadanos uit het oog verloren dat strijd tegen corruptie een van haar belangrijkste strijdpunten was. De partij had geen andere keuze dan afstand te nemen van de verzwakte PP. Langer aan hen blijven plakken zou stemmen kosten.

Met groot afgrijzen kijkt de oranje partij nu toe hoe een linkse coalitie met de hulp van nationalisten het roer in handen dreigt te nemen. Pedro Sánchez was Rivera te snel af door de motie van wantrouwen in te dienen toen de veroordeling van de rechter nog warm was.

Tijdens de debatten op maandagochtend verweet Rajoy Sánchez enkel uit te zijn op macht en dat het hem niet kan schelen dat de stabiliteit van Spanje nu op het spel staat door de motie van wantrouwen.

In de kringen van de PP werd vorige week een nieuwe politieke term uitgevonden: “Frankenstein”-regering. Met deze term omschrijven de politici van de PP de coalitie die de socialistische PSOE partij is aangegaan of wellicht aangaat met Unidos-Podemos en de nationalistische partijen, waaronder ook Catalaanse ERC en PDeCAT, Compromís en de Baskische PNV.

Mariano Rajoy, die sinds 2011 aan de macht was, zal niet enkel de geschiedenis ingaan als de leider van een partij die betrokken is bij ettelijke corruptieschandalen, maar ook als de premier die er niet in slaagde om de kloof tussen Spanje en Catalonië te dichten en uitdraaide tot de grootste institutionele crisis die Spanje doormaakt sinds de mislukte staatsgreep van 23 februari 1981.

Een verkiezingsdatum voorstellen is nu het beste wat Pedro Sánchez kan doen om een nieuwe politieke crisis te vermijden. De nieuwe situatie opent ook mogelijkheden om de Catalaanse crisis te ontmijnen.

Beluister het gesprek met Sven Tuytens uit de "De ochtend" op Radio 1.