Moderne sultan van eeuwenoud Yogyakarta
Indonesië is een republiek die bestaat uit meerdere historische koninkrijkjes. In de meeste is sultan een louter ceremoniële titel, maar niet in Yogyakarta. Sinds een wetswijziging in 2012 vervult sultan Hamengkubuwono X (71) nu ook automatisch de positie van gouverneur van Yogyakarta en regeert zo over de vier miljoen inwoners van het sultanaat. Drie jaar geleden wees hij zijn dochter aan als kroonprinses via een "sabdaraja", een koninklijke afkondiging. Het is meer dan twee eeuwen geleden dat het rijk geregeerd werd door een vrouw.
Kroonprinses Gusti Kanjeng Rato Mangkubumi is de oudste dochter van de sultan. Het laatste deel van haar naam, "Mangkubumi", kreeg ze van haar vader bij haar benoeming tot kroonprinses. Het betekent zoveel als "degene die de Aarde vasthoudt". Haar vader kreeg geen zonen maar wel vijf dochters.
In het verleden was het niet moeilijk om een mannelijke erfgenaam te vinden, aangezien de sultan meerdere vrouwen kon hebben. Hamengkubuwono X maakte korte metten met de traditie en trouwde maar één keer. Zijn andere dochters gaf hij ook posities die traditioneel door mannen worden bekleed en hij veranderde een aantal woorden uit zijn eigen titel zodat deze genderneutraal werd. Het pad voor Mangkubumi lijkt geëffend te zijn.
“Niemand kan me tegenhouden”
Yogyakarta was al een sultanaat nog voor de onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland na de Tweede Wereldoorlog. De steun die de toenmalige sultan gaf aan de nationalistische beweging verleent de koninklijke familie nog steeds veel populariteit. Een voorstel van de centrale overheid uit 2010 om de leiderspositie in Yogyakarta ook verkiesbaar te maken, kon op massaal protest rekenen.
Toch blijft het volk grotendeels stil over de hervormingen die Hamengkubuwono X doorvoerde. Lokale moslimgroeperingen uiten wel kritiek, bijvoorbeeld op hoe een vrouwelijke sultan geen rituelen zou kunnen bijwonen in de moskee. Maar de felste critici van de progressieve sultan komen uit zijn eigen familie, die de moderniseringen niet wil accepteren.
“Niemand kan me tegenhouden als ik mijn koninkrijk hervorm,” zei de sultan in 2015. “Ik moet me aanpassen als Indonesië moderniseert”. Een directe inspiratie kan Megawati Sukarnoputri (2001-2004) zijn, de eerste vrouwelijke president van het land. Indonesië is overwegend islamitisch, maar bestond vroeger ook uit hindoeïstische en boeddhistische rijken en is nu nog steeds een lappendeken van etniciteiten. In de lange geschiedenis van het land waren vrouwelijke heersers geen zeldzaamheid.
