Waarom we plots allemaal tricolore voetbalgekken zijn: "We willen dat dit succes op ons afstraalt"

Geef toe, het feit dat uw immer cynische nonkel nu plots ook met een tricolore onderbroek rondloopt, heeft u ook getroffen. Iedereen lijkt momenteel wel te drijven op de positieve wolk die rond de Rode Duivels hangt. En dat is helemaal niet zo abnormaal, vindt sportsocioloog Paul De Knop (VUB).

Drugs, muziek én sport, ze vallen volgens hem allemaal onder dezelfde noemer. "Naargelang de samenleving meer civiliseert, gaan mensen meer op zoek naar avontuur, zo schreef de beroemde socioloog Norbert Elias al in zijn boek "The quest for excitement". Onze levens zijn allemaal sterk gestructureerd. Een fenomeen als sport wekt dan de emoties op die we zoeken."

Daar komt nog eens bij dat sport, in tegenstelling tot pakweg muziek, sterk vasthoudt aan nationalisme, merkt De Knop op. Landenteams of atleten onder één vlag, het is haast standaard.

Het is die combinatie van groepsdenken en de heftigheid van emoties die vandaag speelt. Filip Boen, professor in de sportpsychologie aan de KU Leuven, schreef er niet zo lang geleden een boek over, "Iedereen supporter, het groepsvirus in ons brein". "Die tijdelijke, fluctuerende groepsfenomenen zie je overal: binnen organisaties, bij politieke partijen, … Maar bij sport is dat steevast heviger. Sport is wat ze noemen een 'zero sum game': je wint of je verliest. Bovendien is er - bijvoorbeeld in tegenstelling tot een politiek debat - directe feedback: 'Vanavond weten we het.' Dat maakt de intensiteit van de emotie extremer."

Dat geldt zeker voor voetbal. "Een doelpunt heeft in het voetbal een enorme waarde, iets wat veel minder het geval is in basketbal of volleybal. Dat verklaart die enorme collectieve uitbarstingen bij elke goal. De enorme media-aandacht van vandaag versterkt dat effect nog." 

Het competitie-element 'bedreigt' bovendien onze groep, waardoor we die zelf ook belangrijker gaan vinden. "Mensen beginnen zich in zo'n context te gedragen als deel van die groep", weet Boen, die toegeeft dat hij er zich ook al schuldig aan heeft gemaakt. "Ik ben zelf een Antwerpenaar, maar daar voor de rest niet bijster mee bezig. Maar toen mijn stad in een discussie met een West-Vlaamse collega veel kritiek kreeg, reageerde ik plots veel heftiger dan nodig. Dat is exact hetzelfde gevoel."

Als 'onze groep' het dan goed doet, zoals de Rode Duivels vandaag, gaan we ons daar almaar meer mee identificeren. "Als de Rode Duivels vanavond winnen, zullen we morgen, op het feest van de Vlaamse Gemeenschap, meer Belgische vlaggen dan Vlaamse leeuwen zien", voorspelt De Knop. "Mensen associëren zich graag met succes. 'Wij' hebben gewonnen, klinkt het dan."

"Dat fenomeen heet 'basking in reflected glory'", legt Boen uit. "We willen dat het succes van de groep op ons afstraalt. Hoe beter het gaat, hoe meer we ons lid voelen van die groep, hoe beter we onszelf ook voelen." 

Dat is een groepsproces dat overal speelt, weet Boen. Bijvoorbeeld ook in de politiek. "Wij zijn ooit vóór een verkiezing affiches gaan tellen die mensen voor hun raam hadden gehangen. De dag na de verkiezing zijn we dat opnieuw gaan doen. Er was een rechtlijnig verband tussen de aantallen per partij die nadien ophingen en de verkiezingsuitslag. Om maar te zeggen: politieke aanhangers gedragen zich net zoals sportfans."

De Knop vindt persoonlijk dat de hype van vandaag wel eens mag. "Wij zijn doorgaans zo'n bescheiden volk dat makkelijk de negatieve dingen ziet. Maar als kleine landen als België en Kroatië in de halve finale van het WK geraken, mogen ze fier zijn. Het is haast een sprookje. Mensen hebben in een wereld vol dramatische berichten al eens nood aan wat positivisme."

De immer weerkerende vraag is of dat tricolore groepsdenken zal blijven duren. "Los van de uitslag vanavond, zal dit nog wel even blijven sudderen. Bondscoach Roberto Martínez riep al op om de spelers bij de thuiskomst een bijzondere ontvangst te geven. Wees er maar zeker van dat die oproep zal opgevolgd worden."

Maar zelfs als we wereldkampioen worden, moeten we niet rekenen op maandenlange Rode Duivels-hype, denkt Boen. "Zodra we in de volgende kwalificaties voor het EK een wedstrijd verliezen, is dat groepsgevoel verdwenen. Het is dan wel enorm krachtig, het is ook erg tijdelijk."

En vergeet u gerust de politieke consequenties die sommigen aan deze chauvinistische sfeer verbinden. Dat is een brug te ver, zegt De Knop. "Dit is ook geen politiek nationalisme", legt hij uit. "Dit is verbondenheid met een voetbalploeg. En die gebruikt nu eenmaal de tricolore vlag." 

Boen is het daarmee eens. "Niet dat ik een politieke consulent ben, maar als ik N-VA zou zijn, zou ik nu vooral heel stil zijn en dit zachtjes laten overwaaien", lacht hij. "Tegen de verkiezingen heeft dit 'Belgische' groepsgevoel geen effect meer en is dat weer ondergesneeuwd door andere groepsdynamieken in onze samenleving. Het grote risico voor Vlaams-nationalisten is om er nu te veel tegenin te gaan, zodat het wél langer een issue zal blijven."