"Elk verhaal telt": meer verscheidenheid in de boekenwereld gevraagd
Een superdiverse samenleving vraagt andere boeken. Romanpersonages, auteurs of uitgevers mogen best wat kleurrijker worden: het boekenveld wil graag meer vrouwen, LBGT’s, mensen van vreemde afkomst, met een beperking of in armoede zien schrijven en uitgeven. Een internationale conferentie in Brussel zocht uit hoe dat kan. Er is een Vlaams charter op komst om het beter te doen.
“Elk verhaal telt”, onder die noemer verzamelde de literaire wereld in de KVS in Brussel om te overleggen over diversiteit in letterenland, en ook om naar voorbeelden te luisteren uit buiten- en binnenland. Bijvoorbeeld een schrijfproject in een Antwerpse beroepsschool onder leiding van auteur Fikry El Azzouzi:
“Het moet échte diversiteit zijn,” benadrukte spoken word-artieste Anissa Boujdani, “geen hol woord dat enkel bedoeld is om meer te verkopen. Het doel is meer gelijkheid.” Het literaire veld mag niet langer worden gedomineerd door blanke, mannelijke, heteroseksuele middenklasse-personages en - auteurs, maar moet ook plaats inruimen voor protagonisten én schrijvers van kleur, met een andere seksuele geaardheid of met een beperking. Want ook het lezerspubliek is divers, zoals de blinde schrijver en vertaler Piet Devos aanstipte: "Is elke boekhandel toegankelijk voor iemand in een rolstoel? Is er een gebarentolk op elk poëziefestival?"
Koen Van Bockstal, directeur van het Vlaams Fonds voor de Letteren haalde er wat demografie bij: in de Vlaamse kleuterscholen is 21 procent van de kinderen van buitenlandse origine, in de lagere scholen 19 procent, in het secundair onderwijs 14 procent. Dat weerspiegelt zich geenszins in het boekenvak. Neem nu de werkbeurzen voor auteurs: die worden nog altijd vooral door blanke mannen aangevraagd én verkregen. Met de auteurslezingen gaat het de goede kant op: in 2013 waren er amper 0,6 procent lezingen van schrijvers van vreemde origine; in 2018 was dat gestegen tot 8,8 procent.
Diversiteit is een troef, een mogelijkheid om verhalen te delen
Charter op komst
Het Vlaams Fonds voor de Letteren, Iedereen Leest en andere actoren in het literaire veld werken de komende maanden aan een charter, dat volgend jaar door alle boekenpartners (uitgevers, bibliotheken, culturele centra of andere organisaties) kan worden ondertekend, met concrete beloften erin.
Op de conferentie “Elk verhaal telt” was er een opmerkelijk voorbeeld uit Groot-Brittannië: de gerenommeerde uitgeverij Penguin Random House gaat vér in haar streven naar een inclusievere boekenmarkt. “We noemen het geen diversiteit, want dat hebben we al,” zegt Siena Parker, “maar wel inclusie, want dat is wat we willen.”
1 procent van de kinderboeken wordt geschreven door auteurs van buitenlandse afkomst; 27% van de kinderen in Groot-Brittannië zijn van buitenlandse origine
Niet inzetten op diversiteit is talent en ook een nieuw publiek missen, vindt Siena Parker. Ook welbegrepen commercieel belang speelt dus een rol. Het eigen personeel van de uitgeverij moet daarom een directe spiegel van de superdiverse Britse samenleving zijn. Dat gebeurt met betaalde stages en bed-and-breakfast in het dure Londen.
Wat auteurs betreft gaat uitgeverij Penguin actief op zoek naar nieuwe stemmen uit achtergestelde groepen: de voorbije maanden zijn duizenden would-be auteurs aangemoedigd om teksten in te sturen. De besten worden begeleid en daar zijn al zes concrete boekprojecten uit voortgekomen. Die "positieve actie" lokt hier en daar kritiek uit, maar is nodig, zolang de ondervertegenwoordiging voortduurt, vindt Penguin.
Nieuwe stemmen en pennen uit het beroepsonderwijs
Een concreet voorbeeld in Vlaanderen zijn de schrijversresidenties van allochtone auteurs in scholen. Zo heeft schrijver Fikry El Azzouzi (auteur van romans als "Drarrie in de nacht" en theater als "Malcolm X") een schooljaar lang leerlingen begeleid van de Spectrumschool in Deurne, een beroepssecundaire school met veel nationaliteiten. Dertien leerlingen hebben hun eigen verhalen of gedichten gepolijst en die zijn verzameld in de bundel “Mogen de wijze jongens winnen, gij weet”, uitgegeven bij Epo. De bundel wordt voorgesteld op 3 oktober in de Roma in Borgerhout. Beluister de radioreportage hier boven.
Clinton, Jalal en Yves, respectievelijk met wortels in Kameroen, Marokko en België hebben vooral over hun eigen leven geschreven: over familie, ziekte, liefde, migratie … “Ik schreef al eerder, en ik heb heel veel opgestoken,” zegt Abdeljalal El Ghazi. Yves Van Gasse daarentegen had nog nooit een letter op papier gezet; hij bracht het verhaal over zijn moeder die aan de dood ontsnapte, gekruid met zijn eigen ervaringen als leerling-kok. Clinton Tabi is niet enkel aspirant-schrijver, maar ook dj.
Zonder deze stemmen is België wit en saai en draait het op repeat
"Rond het beroepsonderwijs hangen veel vooroordelen," erkent leerkracht Bert Roos, "alsof deze jongeren niet bezig zijn met verhalen vertellen. Integendeel!" Schrijver Fikry El Azzouzi vindt het belangrijk dat "elk verhaal gehoord wordt, en dat was zonder dit project niet gebeurd. Ik heb verhalen beluisterd die ik nooit eerder heb opgevangen. Ook voor mij als auteur was dit interessant."
