Wie van deze drie wordt de nieuwe Merkel?

Hoewel er al een tijdje duchtig over gespeculeerd werd, kwam de mededeling maandag 29 oktober, rond kwart over tien, toch nog als een verrassing: "Angela Merkel stopt als voorzitter van de CDU, wil haar termijn als kanselier uitdoen en zal daarna definitief kappen met de politiek". Een historisch moment, een "politieke cesuur", zoals onze oosterburen het noemen.

Voor het eerst in 18 jaar zouden de CDU-gedelegeerden op het congres echt een voorzitter moeten kiezen. Een voorzitter, die zo goed als zeker de volgende keer de kanselierskandidaat wordt en dus veel kans maakt om effectief de volgende kanselier van Duitsland te worden. 

Het enthousiasme bij de CDU'ers is nauwelijks te onderschatten. Geheel zoals de partijreglementen voorschrijven, trokken de drie kandidaten Duitsland rond om zich voor te stellen aan de basis. Op verschillende plaatsen moest door de grote belangstelling op het laatste nippertje een nieuwe locatie gezocht worden. Zo ook in Düsseldorf, hoofdstad van Noordrijn-Westfalen. Een week voor de bijeenkomst kregen we een e-mail dat het voorziene hotel niet zou voldoen. De bijeenkomst zou plaatsvinden in de Messehallen, meteen goed voor duizenden extra plaatsen.

En dat was nodig. Terwijl buiten de Duitse herfstregen neergutste, stroomden duizenden leden uit Duitslands grootste deelstaat binnen. "Ik ben zeer gespannen", zei een oudere heer. "Ik geloof dat dit zeer goed is voor de partij. Eindelijk een inhoudelijke discussie."

"Ik ben vorige week pas lid geworden van de partij, net om hier naartoe te kunnen komen", zei een twintiger in maatpak. "Ik was trouwens voor Merz, maar na een gesprek met de oudere man naast mij begin ik twijfelen."

De CDU heeft de voorbije maand al meer gediscussieerd dan de voorbije 18 jaar. Ook in de Messehallen is dat gebeurd: de drie kandidaten kregen een kwartier om zichzelf voor te stellen, daarna mochten de leden twee uur lang vragen stellen. Van discussie gesproken. (lees verder onder de foto)

Als het van de CDU-leden, de basis, zou afhangen, dan werd het Annegret Kramp-Karrenbauer, kortweg AKK. Toch als we de peilingen mogen geloven. Alleen zijn het niet de leden, maar wel 1.001 (echt !) gedelegeerden die zullen beslissen wie de nieuwe voorzitter wordt: op vlak van gewicht netjes verdeeld over de deelstaten, rechtevenredig met het aantal CDU-leden in die deelstaten. Pünktlich is niet per toeval een woord met een umlaut.

In Düsseldorf lijkt AKK niet de grote publiekslieveling te zijn. Verzachtend pleit voor haar dat hier in de expohallen de leden uit Noordrijn-Westfalen verzamelen en laat nu net de andere twee uit NRW afkomstig zijn. Onder haar fans vooral veel vrouwen. "Ik vind haar bedachtzaam, voorzichtig en ze luistert naar de mensen", zegt een AKK-fan. Met dat laatste bedoelt de dame Kramp-Karrenbauers recente tour door Duitsland. 

Begin dit jaar verhuisde Kramp-Karrenbauer van Saarbrücken naar Berlijn voor een nieuwe job. Een jaar eerder had ze verrassend de deelstaatverkiezingen in haar Saarland gewonnen en had ze zichzelf kunnen opvolgen als minister-president van de deelstaat. Vanuit een schijnbaar verloren positie, tilde ze haar partij naar een hoger niveau. Het is de laatste CDU'er die op die manier een verkiezing kon winnen. Iets waar ze in haar speech graag naar verwijst: "Ik heb ervaring. En ik weet wat het is om vanuit een verloren positie toch verkiezingen te winnen en 40 procent te halen. Dat moet ons doel zijn".

Bovendien is AKK de absolute lieveling van Angela Merkel. Het was dan ook op vraag van de kanselier zelf dat ze haar geliefde Saarbrücken verliet om secretaris-generaal van de CDU en dus rechterhand en gedoodverfde opvolgster van Merkel te worden. In veel lijken ze op elkaar, al is het maar in de opvatting dat de CDU het "midden" is, niet links niet rechts. Ze steunden elkaar in de aanpak van de vluchtelingencrisis. Maar AKK is ook als persoon een soort mini-Merkel: geen stoere uitspraken, geen grote redenaar, eerder beduusd en zo bescheiden mogelijk. Het is net dat wat haar fans aanspreekt. "Een sterk Duitsland in een sterk Europa" en pak verwijzingen naar Duitsers die "etwas schaffen". Het zijn zinnen die van Merkel zelf konden komen.

"Krijgen we dan geen tweede Merkel?", probeer ik. "Nee, zeker niet". Maar op de vraag waarin ze dan echt verschillen, krijg ik geen antwoord. En toch zijn er verschillen. Zo is Kramp-Karrenbauer een stukje conservatiever dan Merkel en speelt ze het opvallend vaak op de 'C' van de CDU, de christelijke  waarden. (lees verder onder de foto)

Als het van publiek in de Messehallen afhangt, dan is het duidelijk: Friedrich Merz wordt de nieuwe voorzitter van de CDU en de toekomstige kanselier van Duitsland. Een staande ovatie, het langste applaus, veel enthousiasme bij zinnen als: "we hoeven niet elk standpunt van de SPD over te nemen". 

En dat is ook de kern van Merz' speech: verbloemde kritiek op het CDU-beleid de voorbije jaren en de manier waarop Merkel de partij in de markt gezet heeft: te links, te weinig gezicht. Het is kritiek die je van Merz kan verwachten, gezien zijn geschiedenis. Merz was namelijk al eens CDU-topper begin deze eeuw. Net voor de eenmaking kwam hij bij de partij, vrij snel werd hij verkozen in zijn eigen district, het landelijke "Hochsauerland" in Noordrijn-Westfalen. Rond de eeuwwisseling schopt hij het tot fractieleider van de CDU/CSU in de Bondsdag, maar in diezelfde periode komt Angela Merkel aan de macht. 

Tijdens die periode bouwt hij een vriendschap uit met een aantal andere toekomstige prominente mannen binnen de CDU, onder wie Wolfgang Schaüble. De huidige kamervoorzitter en ex-minister van Financiën is ook vandaag de man achter de kandidaat. Tussen Merkel en de mannenclub botert het niet, verschillende worden aan de kant geschoven. Voor Merz betekent dat een begeleiding richting uitgang en een einde van zijn politieke carrière. Maar de drang om terug te keren "na Merkel" was groot: amper een paar minuten nadat het nieuws over Merkels aftreden als voorzitter bekend werd, was de kandidatuur van Merz officieel.

Is dat zijn drijfveer om terug te komen, om nu als voorzitter 'weerwraak' te nemen en op zijn beurt Merkel als kanselier aan de kant te schuiven? "Natuurlijk niet. Het is een vraag die me de laatste dagen veel gesteld wordt: Merz als voorzitter, Merkel als kanselier: gaat dat? Natuurlijk gaat dat. Want wij zijn de CDU en binnen de CDU staat Duitsland voorop en niet persoonlijke ambitie". Hij kreeg er als het ware applaus voor. Maar of ze het echt geloven, lieten de talrijke Merzfans toch wat in het midden.

"Ik stem voor hem omdat hij het beste is voor de economie", vertelt een oudere man in pak. "Tja, die geschiedenis met Merkel. Ik weet het niet. Het zou misschien niet slecht zijn om iets totaal nieuws te doen en dat kan best zonder Merkel. Voor de rest veel respect voor Merkel, we gaan haar nog missen in de wereld". De vele fans van Merz lijken vooral naar een stijlbreuk na bijna twee decennia Merkel te snakken.

De man staat meer voor de rechterflank, de economische kant van de CDU. De hardere kant, zoals we die de laatste jaren het beste kennen in de figuur van mentor Wolfgang Schaüble. Maar ook een migratiekritischer CDU. Tijdens de campagne vroeg Merz zich openlijk af of het Duitse grondwetsartikel dat de "opvang van wie in nood is en vlucht" garandeert, niet geschrapt moet worden. Iets wat hij later terugtrok, maar intussen wel gezegd had. Van de ethische conservatief Merz van weleer is dan weer minder over dan iedereen dacht. Maar ook hij zit daar toch rechts van Merkel. 

Merz is rijk, schatrijk. In de periode na de politiek, stortte hij zich op de bankensector, meer bepaald op het beleggingshuis BlackRock. Het leverde hem miljoenen op en een paar privé-vliegtuigen. "Laat ons zeggen dat dat een privé-zaak is die hoogstens jammer is voor zijn imago", klinkt het bij de fans. Ook de andere kandidaten speelden het daarover erg netjes. Het is de CDU. (Lees verder onder de foto)

Ook hij heeft fans in de zaal. Vaak jongeren, maar niet alleen. De 37-jarige Spahn, komt ook al uit Noordrijn-Westfalen. Eigenlijk heeft Spahn vooral sympathisanten: velen zijn het met hem eens, vinden hem een goede redenaar, maar gaan toch niet voor hem stemmen. In de peilingen ligt Spahn ver achter op de andere twee kandidaten. Ondanks de vele applausminuten na zijn speech. 

Spahn is veruit de jongste van de drie, maar valt al jaren op. Jij was binnen de CDU de grootste Merkelcriticus de voorbije jaren. Zo was hij scherp voor Merkels vluchtelingenbeleid en profileerde hij zich op een aantal ethische thema's tegenover Merkel. Het kwam zelfs tot een openlijk conflict tussen beide op de vorige partijdag. 

De jonge openlijke homoseksueel Spahn profileert zich als de man van de toekomst. In zijn speech neemt hij ons de hele tijd mee naar het jaar 2040 en hoe hij dat ziet: "Als een door de CDU geregeerd Duitsland waarin waarden hun plaats hebben, mensen wonen die er horen te zijn, met een sterk Europa". 

Het spreekt aan, maar het komt te vroeg. Een man in de zaal zegt het als volgt: "Spahn in een theepoliticus: hij moet nog een beetje rijpen". Er ligt wel een grote toekomst voor de man weggelegd, maar nu nog niet. Al vindt hij dat zelf relatief "is het niet tekenend dat je met 37 binnen de CDU als piepjong aanzien wordt?"

Maar Spahns grootste pech is niet zozeer zijn leeftijd, wel dat hij op Friedrich Merz botst. Beiden komen namelijk uit de uitgesproken rechterkant van de partij, beiden uit Noordrijn-Westfalen. Het was de jonge Spahn die naar Merz opkeek. Het lijkt een beetje het origineel en de kopie, hoewel er wezenlijk verschillen zijn. Bovendien heeft Spahn partij-intern weinig steun: Kramp-Karrenbauer komt uit het bestuur, Merz heeft zijn netwerk. Spahn lijkt er alleen voor te staan.

Maar de keuze bij de CDU is er een tussen "weiter so", verder zo of "etwas neues" iets nieuws. Voor dat laatste zijn er twee kandidaten en dat lijkt er simpelweg een te veel te zijn.