Over hanenkammen en Anonymous-maskers: de geschiedenis van het Europese jongerenprotest

Klimaatspijbelaars, opgelet: jullie protest past in een lange Europese traditie, die kleurrijk en interactief uiteen wordt gezet in het Huis van de Europese Geschiedenis in het Leopoldpark in Brussel. “Restless youth” is de titel, tevens de naam van een rapport van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA uit 1968. “What makes Johnny riot?” vroegen de spionnen zich af. Ze vonden niet meteen een verklaring.

De Tweede Wereldoorlog was wel degelijk een breuklijn. “Daarna gedroegen jongeren zich niet langer gehoorzaam als degenen die de geschiedenis ondergingen, maar als actieve burgers die de geschiedenis maken”, zegt curator Christine Dupont. “De jeugd als barometer van de samenleving”, dat is de rode draad van de expo. 

Vier generaties worden ten tonele gevoerd. De eerste, kort na de Tweede Wereldoorlog, was nog ogenschijnlijk stil. De oorlog lag nog vers in het geheugen. Daarvan getuigt bijvoorbeeld een Deense trouwjurk, gemaakt van parachutestof. Maar er broeide wat, in internationale jongerenmeetings of ondergronds. Amerikaanse jazz vond zijn weg naar de Sovjet-Unie. Platen werden geperst in gerecycleerde röntgenfoto’s. Letterlijk “bone records”.

De revolutionaire generatie van de jaren 60 is natuurlijk de bekendste, met studentenoproer op meerdere plaatsen, ook achter het IJzeren Gordijn. De tentoonstelling laat ook de heerlijk fantasierijke kant van de sixties zien, met minirokken en draagbare pick-ups, met de Vjatka, de Sovjetversie van de Vespa, of de witte fietsen van de Amsterdamse provo’s.

Naargeestiger is dat de politie van toenmalig Tjechoslovakije zo ver ging om "langharig werkschuw tuig" letterlijk in kaart te brengen. Het land werd in zones verdeeld en gearceerd volgens het aantal mannen met lange haren. “Als betrof het een diersoort”, zegt Irina Chmelíková, ook curator van de expo en zelf Tsjechische. “Hoe absurd was dat.” 

In de jaren 80 was het sombere motto “no future”, met torenhoge werkloosheid. Punks en anarchisten waren er ook aan de andere kant van de ideologische grens. Verrassend om een vervaarlijk uitziend lederen jack te zien uit Estland, vol spijkers, rode sterren en kogelhulzen.

Na de seksuele revolutie en de vrije liefde kwam de ontnuchtering met de aids-epidemie; een pakkende getuige daarvan is een stukje quilt ter ere van Nederlandse  slachtoffers.

De laatste generatie is die van de millennials, mobiel dankzij Europese studie-uitwisselingsprogramma’s als Erasmus, ondernemend en ecologisch. Maar ook weer boos op straat te vinden, in Occupy- of Indignados-verband. Tegen armoede, uitsluiting, racisme. Voor vrouwenrechten. En natuurlijk voor het klimaat.

“Wat opvalt in deze geschiedenis is dat steeds meer meisjes en vrouwen op de voorgrond treden”, zegt Christine Dupont. Ze maakt zich sterk dat al die decennia protest – politiek én cultureel – wel degelijk effect hebben gehad. Jongerenprotest heeft dictaturen ten val helpen brengen, heeft het onderwijs helpen democratiseren. Maar, waarschuwt Dupont: “Niets is ooit gewonnen.”

Ze herinnert zich hoe ze zelf jaren geleden tegen racisme betoogde, een plaag die nog niet is verdwenen. In dat opzicht is het niet verwonderlijk dat de bekendste jonge klimaatactivisten van dit moment, Anuna De Wever en Kyra Gantois, de expo “Restless Youth” of “Onstuimige jeugd” openen.

Nog een paar kunstzinnige hoogtepunten: een mooie en wijd verspreid geraakte lithografie van Pablo Picasso met een vredesduif, van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Een verleidelijke illustratie van David Hockney bij homo-erotische poëzie van de Griekse dichter Kavafis. En een heerlijke collage met gekleurde hartjes, een ode aan de liefde van cineast Pedro Almodóvar. 

“Restless youth” is te bezoeken in het Huis van de Europese Geschiedenis in het Brusselse Leopoldpark, van 1 maart 2019 tot 29 februari 2020.