Iran zegt nucleair akkoord deels op, VS antwoordt met nieuwe sancties

Op 8 mei is het precies een jaar geleden dat de Amerikaanse president Donald Trump zijn land terugtrok uit het kernakkoord dat Iran in 2015 gesloten had met de VS, de Europese Unie, de Verenigde Naties en Rusland. Sindsdien heeft de VS de sancties tegenover Iran opnieuw ingevoerd en zelfs uitgebreid. 

Europa en de andere ondertekenaars hebben al die tijd vastgehouden aan het akkoord, ten minste zolang Teheran zich hield aan de bepalingen. De Iraanse persagentschappen IRNA en Mehr zinspeelden er gisteren al op dat dat wel eens zou kunnen veranderen en het is nu ook officieel. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft aan de diplomatieke vertegenwoordigers van Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Rusland en China de beslissing overgemaakt dat Iran zich terugtrekt uit bepaalde delen van het nucleaire akkoord.

Iran wil “sommige van zijn engagementen opschorten". Zo gaat het land zijn voorraad zwaar water en verrijkt uranium niet langer beperken. Dat heeft de Hoge Raad voor de Nationale Veiligheid van Iran gezegd. Daarmee gehoorzaamt Teheran niet langer aan engagementen die het aanging in het kader van het internationale atoomakkoord van 2015. Verrijkt uranium kan als grondstof voor een kernwapen worden gebruikt.

Teheran wil nu de landen die het pact wel nog respecteren, 60 dagen de tijd gegeven om "hun toezeggingen binnen de olie- en bankensector operationeel te maken". Gebeurt dat niet, dan dreigt Iran ermee om opnieuw te starten met de productie van hoger verrijkt uranium.

Deze beslissing werd vandaag in Teheran overgemaakt aan de ambassadeurs van de landen die nog deel uitmaken van het akkoord, dat schreef het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring. Het gaat om de diplomatieke vertegenwoordigers van Duitsland, China, Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland.

"Deze actie is bedoeld om het akkoord te redden, niet te vernietigen", zei president Rohani. De leider wil een nieuw akkoord sluiten met de landen die nog in de deal zitten. "Als de vijf overgebleven partijen komen onderhandelen en Iran willen helpen, zal Iran zich weer houden aan gemaakte afspraken."

Eerder liet Iran weten dat het zich genoodzaakt ziet "zijn verplichtingen geleidelijk aan te verminderen" aangezien de andere partij zich niet aan de verplichtingen hield. Een eerste fase van de reducering wordt deze week al gestart, een tweede fase zou over twee maanden kunnen beginnen. Als de uitvoering van het akkoord dan nog niet heeft plaatsgevonden, zo klonk het nog.

De wijziging van het akkoord door Iran is vooral gericht als waarschuwing aan de EU. Iran vindt namelijk dat de EU niet genoeg doet om het economische leed dat de VS veroorzaakt, door zich vorig jaar terug te trekken uit het akkoord, te verzachten. Ze hopen met deze actie de EU aan te sporen om de Iraanse olie- en financiële sector meer te beschermen. Nu Iran geen economische voordelen meer ziet in het zich houden aan de deal, is het akkoord voor hen nog van weinig nut. 

Nog voor Iran deze verklaring de wereld instuurde, heeft een bron uit de omgeving van de Franse president Emmanuel Macron laten verstaan dat de EU niet anders kan dan de oude sancties tegen Iran opnieuw van kracht laten worden. Als blijkt dat Iran opnieuw hoger verrijkt uranium zal produceren.

De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif heeft het Iraanse standpunt vandaag verduidelijkt bij zijn Russische collega Sergej Lavrov in Moskou. Lavrov heeft het over een “onacceptabele situatie” die werd veroorzaakt door de VS. “Iran werd uitgedaagd door de VS om die bepaalde aanpassingen te maken aan de nucleaire deal van 2015”.

Volgens Rusland is het door de druk die de VS Iran oplegt, dat het land geen andere keuze heeft. Lavrov zegt ook dat hij “verwacht dat de Europese landen in de deal hun verplichtingen nakomen”. Hij vindt verder overleg tussen de landen die nog in de deal zitten nodig. Lavrov betreurt bovendien dat de VS zijn militaire aanwezigheid in het Midden-Oosten opvoert. “De VS moet zich concentreren op democratie en niet op het bedreigen van andere landen”, zei Lavrov nog. 

Rusland kiest duidelijk de kant van Iran en wijst met een beschuldigende vinger naar de VS. Rusland en Iran zijn dan ook bondgenoten. De Russische president Vladimir Poetin zou eerder ook al gewaarschuwd hebben dat “de slechte beslissing van VS” gevolgen zou hebben. “Nu zien we het begin van deze gevolgen”, gaf woordvoerder van het  Kremlin Dmitry Peskov nog mee.

De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Zarif zei na het overleg met Lavrov dat het akkoord van 2015 kan aanblijven als de Europese ondertekenaar hun verplichtingen nakomen. 

(Lees verder onder de reportage uit Het Journaal)

Voor president Trump zou dat de bevestiging zijn dat Iran niet te vertrouwen is en dat hij gelijk had met zich uit het akkoord terug te trekken. Voor Europa betekent de beslissing van Teheran - als die hard gemaakt wordt - de mislukking van de volgehouden diplomatie inzake het Iraanse kernprogramma.

De spanningen liepen al eerder op. Onlangs had Trump uitzonderingen voor landen die handel drijven met Iran opgeheven, waardoor die nu ook Amerikaanse sancties boven hun hoofd zien hangen. Op die manier wil hij de olie-export van Iran tot nul herleiden. Tegelijk werden de Pasdaran of Revolutionaire Wachten - een steunpilaar van het regime in Teheran - op de terreurlijst gezet.

Gisteren maakte de VS dan bekend dat een vloot met het vliegdekschip USS Abraham Lincoln zou opstomen naar de Rode Zee en mogelijk naar de Perzische Golf om "bedreigingen vanuit Iran of diens bondgenoten in de regio (Irak, Syrië, de Houthi's in Jemen en dergelijke meer) het hoofd te bieden". Ook zouden een aantal strategische bommenwerpers zoals de B-1 Lancers of B-52's gestationeerd worden in Qatar. 

Welke dreiging er van  Iran uitgaat, werd niet preciezer vermeld, maar wel had Teheran er eerder mee gedreigd om de Straat van Hormuz, de smalle toegang tot de olierijke Perzische Golf, af te sluiten. Als dat gebeurt, wordt de olie-uitvoer van landen zoals Saudi-Arabië, Koeweit en anderen onmogelijk en is een oorlog met de Verenigde Staten zo goed als zeker.

Eind de jaren 80 - op het einde van de eerste Golfoorlog tussen Iran en Irak - zijn de VS en Iran al eens slaags geraakt in de Perzische Golf. Hetzelfde geldt echter voor de Bab al-Mandeb, de zuidelijke toegang tot de Rode Zee en bij uitbreiding het Suezkanaal en Europa. Daar is vorig jaar een Saudische tanker beschoten door raketten van de sjiitische Houthi's in Jemen en die worden gesteund door Iran. Een conflict kan dus op meerdere terreinen.

Het nucleair akkoord van Wenen werd in juli 2015 afgesloten. De overeenkomst moest het Iran met strenge internationale controles onmogelijk maken om kernwapens te ontwikkelen. In ruil stelde het Westen een versoepeling van de sancties en een normalisering van de handelsbetrekkingen in het vooruitzicht. Volgens het Internationaal Atoomagentschap heeft Iran zich sinds januari 2016 aan de deal gehouden en is er geen enkele schending van de voorwaarden vastgesteld.