Hoe kunnen we onze tuin aanpassen aan de hitte en de droogte? Vijf tips voor tropisch tuinieren

Hans De Boeck is onderzoeker bij de vakgroep Planten- en Ecosystemen aan de Universiteit Antwerpen. Volgens hem ligt de sleutel voor een gezonde zomertuin binnen handbereik. Het is niet nodig om exotische, droogtebestendige planten naar hier te halen. Een paar inheemse bomen kunnen al het verschil maken tussen een verdorde en een groene tuin.

"Het probleem in Vlaanderen is dat heel veel mensen geen bomen willen in hun tuin. Maar bomen zijn een zegen voor het microklimaat - in de zomer kunnen ze de temperatuur aanzienlijk temperen en het waterverlies uit gazon en grond beperken. In tegenstelling tot gras gebruiken bomen de watervoorraden in de diepere lagen, die in de winter zijn opgeslagen."

Met een infraroodcamera hebben De Boeck en zijn team vastgesteld dat een gazon zonder bomen veel warmer is. "De temperatuur van het gras zelf kan tot tien graden hoger zijn als er geen bomen staan. Ook de omgevingstemperatuur ligt dan enkele graden hoger."

"Een Australische onderzoeker zei me: 'In Australia, the sun is not our friend.' Culturen die vertrouwd zijn met hete zomers, organiseren hun tuinen en steden anders dan wij, ze vermijden de volle zon zoveel mogelijk. Het is nu eenmaal beter wonen in een huis dat wordt beschaduwd door een boom dan in een woning die open en bloot aan het asfalt ligt."

"Bij ons wordt een bos gekapt om een villawijk te kunnen bouwen, maar zo grijp je drastisch in op het microklimaat. Om gewapend te zijn tegen de oprukkende klimaatverandering, zouden we ons meer moeten laten inspireren door de zuiderse principes van ruimtelijke ordening."

Maar ook de bomen zijn niet allemaal opgewassen tegen de uitzonderlijk droge omstandigheden van deze zomer, zegt De Boeck. "Als het in augustus niet begint te regenen, zullen sommige soorten het erg kwaad krijgen, ze gaan blad verliezen en ook afsterven. Dan denk ik vooral aan de beuk en de fijnspar. Nu al zie je hier en daar verdorde sparkruinen. Eiken en esdoorns kunnen veel beter tegen de droogte." 

"Bomen die verzwakt zijn door de droogte lopen bovendien ook het risico om vernietigd te worden door pestsoorten. Ze gaan minder defensiemechanismen ontwikkelen tegen bijvoorbeeld kevers."

De Vlaming - hij houdt niet van bomen en al zeker niet op zijn strakgemaaide gazon. Volgens Frank Elsen, onderzoeker bij de Bodemkundige Dienst van België, moeten we met andere ogen kijken naar tuinen. "Het grasperk als verlengde van de huiskamer - dat concept is niet langer houdbaar, want gras is verre van een waterbesparende vegetatie."

Elsen legt uit: "De meeste grassoorten in onze tuinen zijn echte waterverslinders. En boven de 25 graden is er zelfs sprake van luxeconsumptie want het gras groeit dan niet meer in verhouding, het water dat erop valt, verdampt alleen maar. "

"De watervolumes die op tuinen worden gesproeid, zijn enorm, dat hebben we berekend voor de provincie Limburg. Het gaat maar liefst om bijna de helft van het water dat in de vollegrondse landbouw voor beregening wordt gebruikt. Gelukkig komt niet al dat water uit de kraan want voor de tuin wordt vaak putwater gebruikt."

Elsen pleit voor meer diversiteit in het gazon, en hij hoopt dat de tendens zich doorzet om ook klaver en madelief toe te laten tussen het gras. "Het grote voordeel van klaver is dat het lang groen blijft - ook als je gras er geel en dor bij ligt, zorgt klaver voor een frisse toets."

"Klaver staat ook in voor zijn eigen bemesting, terwijl gras voor bemesting aangewezen is op wateropname. Klaver blijft er dus langer groen uitzien zonder gebruik van de tuinslang of sproei-installaties en is daarom zowel een droogtebestendige als een waterbesparende plant." En wat het verdorde gras betreft, dat euvel is meteen verholpen zodra er weer wat regen valt. 

En ten slotte bestaan er grassoorten die veel beter bestand zijn tegen hitte en droogte, ze zijn steeds meer te krijgen in de plantenhandel.  Of wie van lange, sierlijke grassen houdt, kan een van de vele soorten miscanthus proberen. Het blad is taaier dan gazongras waardoor deze grassen minder verdampen en dus meer droogteresistent zijn.

Nog een troef van lange grassen: de bodem is beter beschermd tegen warmte en zon en dus tegen uitdroging. Om die reden is het ook beter om je traditionele gazon niet te kort te maaien. Een ander geschikt alternatief voor gras is een beloopbare bodembedekker, bijvoorbeeld kruiptijm.

Wie een tuin gaat aanleggen of een hoekje van zijn tuin anders wil inrichten, kan zich maar beter de volgende vragen stellen: "Welke plantensoorten kunnen goed tegen de droogte, hoe ga ik ze onderhouden, zal ik ze veel water moeten geven?" Het is een goede raad van Koen Es, medewerker van Plantentuin Meise. En hij geeft meteen enkele tips.

"De oleanderstruik of kruiden als tijm en rozemarijn hebben allemaal hetzelfde type blad - smal, grijzig en veeleer taai. Die kenmerken zijn nuttig om stand te houden in het warme, droge mediterrane klimaat waar ze thuis zijn, omdat de bladeren daardoor beter water vasthouden en de zon weerkaatsen."

"Ook bij ons in het noorden kan je voortaan misschien beter kiezen voor vegetatie uit het maquis. Tijm en rozemarijn dus, maar ook lavendel of kerrykruid. Ze kunnen goed tegen hitte en droogte en zijn ook bestand tegen onze winterkou. Dat laatste is wel een probleem voor de oleander. Die moet je 's winters binnenhalen."

"Een ander kruid - salvia of salie - heeft ook heel wat te bieden, en niet alleen in de keuken. Er bestaan veel soorten, met veel bloemen en mooie kleuren - een echte aanrader voor een droge tuin."

"Ook klimop met zijn leerachtige blad en de kleinbladige hulst verdampen weinig en zijn dus heel erg geschikt om de tuin groen te kleuren tijdens droge, hete zomers én in de winter. Hetzelfde geldt voor vetplanten, zoals bijvoorbeeld hemelsleutel."

Koen Es noemt ook nog perovskia of kattenkruid, kruisdistel, passiflora of passievrucht, eucalyptus en Toscaanse jasmijn - "een klimplant die lekker geurt, hoe warmer het is, hoe beter hij bloeit". De winter is voor deze planten geen probleem.

Elke dag vijgen eten uit de tuin ligt tegenwoordig in ieders bereik. De vijgenboom is een zuiderse soort die weinig water nodig heeft, hij doet het steeds beter in onze contreien. De vruchten zijn zeer smakelijk als de zomer erg warm is en als het in het najaar niet te veel afkoelt. Je kan een vijgenboom perfect in volle grond planten, op een beschutte plek tegen een warme muur in de tuin bijvoorbeeld. 

Voor palmbomen moet het heel erg warm zijn, er zijn dan ook maar enkele soorten die geschikt zijn om hier te planten, ook al warmt het klimaat op. De Chinese windmolenpalm heeft de meeste kans op slagen. Zijn biotoop is subtropisch gebied, je kan hem hier in volle grond planten maar in de winter moet je hem wel inpakken. De Japanse vezelbanaan is een tropisch klimaat gewoon en overleeft bij ons alleen in een pot, de winter brengt hij graag binnen door. 

Mulchen is een moeilijk woord voor het bedekken van de bodem, het helpt uitdroging voorkomen. Nu water zo zeldzaam en kostbaar wordt, mag er eigenlijk geen vierkante centimeter van de tuingrond blootgesteld zijn aan zon en wind. 

"Vroeger werd mulch aangebracht om onkruid tegen te gaan", zegt Griet S'heeren van de Vlaamse Vasteplantenvereniging, "maar tegenwoordig is het een must om het vocht in de bodem beter vast te houden. Mulch kan van alles zijn - lava, kiezel, afgereden gras, gehakseld materiaal, compost..."

Frank Elsen van de Bodemkundige Dienst van België waarschuwt ook voor bemesting als het erg droog is. "Als je nu bijvoorbeeld korrels zou strooien, dan verhoog je het zoutgehalte in de grond. Maar de planten kunnen zout water moeilijker opnemen, de mest gaat dus verloren. Bovendien is het risico op verbranding groot bij droog en warm weer."

"Maar de klimaatverandering zal niet alleen leiden tot lange periodes van droogte, we moeten ook voorbereid zijn op intense regenval", zegt Griet S'heeren van de Vlaamse Vasteplantenvereniging. "En dan is draineren de boodschap. Bij zandgrond gebeurt dat vanzelf, daarin kan je zelfs wat kleikorrels verwerken om het water vast te houden. Maar wie op kleigrond tuiniert, moet kiezel en zand mengen onder de klei om voor een goede afwatering te zorgen."

We moeten hier ook iets zeggen over cultivars, dat zijn veredelde vormen van planten. Kwekers hebben ze gedurende jaren doorgeselecteerd naar een mooi blad en mooie bloemen om de tuinbezitters te plezieren. De cultivars lijken helemaal niet meer op de oorspronkelijke botanische vorm. 

Maar veel van deze cultivars zijn niet goed bestand tegen de droogte omdat er uit het grote blad veel vocht verdampt. De Vlaamse Vasteplanten­vereniging heeft naar aanleiding van de droge zomer vorig jaar een lijst gemaakt van cultivars die aan het verdwijnen zijn omdat ze het niet goed meer doen. Eén voorbeeld: de Thalictrum aquilegifolium (akeleiruit) houdt stand, maar de variëteiten Elin en Black Stockings sterven af.