Na de analyse van de neergang: CD&V zal weg moeten van grijsheid

De stempercentages van 40 procent en meer uit de jaren zeventig van de incontournable CVP met toppers als Wilfried Martens en Leo Tindemans zijn al lang voorbij. Tot nog ver in de jaren negentig konden de christendemocraten kiezen of ze scheep gingen met de liberalen of met de socialisten.

De gids, premier Dehaene, kon dan nog pretenderen dat hij ervaren was, maar na de dioxinecrisis van 1999 leek de leidinggevende rol van de christendemocraten uitgespeeld. Het kartel met de N-VA dat CD&V-voorzitter Yves Leterme vormde, bleek electorale doping te zijn tegen de paarse regering van de liberale premier Guy Verhofstadt. Het leverde geen duurzaam herstel op en na de breuk in het kartel overvleugelde de N-VA CD&V. Het werd zelfs een bitse concurrentiestrijd. 

Op 26 mei ging er zo’n 5 procent af van de ruim 19 procent die CD&V nog in 2014 haalde. In gepolariseerde tijden had "het moedige midden" geen antwoord kunnen bieden tegen de opmars van Vlaams Belang, dat scoorde met het migratieprobleem. De alarmbellen gingen af en een "groep van 12" opkomende talenten ging aan de slag om een analyse te maken.

Het was dan zelfs niet zeker dat CD&V in de Vlaamse regering zou geraken omdat de N-VA spinde dat de Bourgondische (Antwerpse) coalitie (N-VA - Open VLD - SP.A) een grote kans maakte. Ook federaal ziet het er nog altijd niet goed uit. Bij paarsgeel dreigt CD&V nog de partij te veel te zijn. Zelfs al eisen PS/SP.A dat CD&V moet meeregeren en dat Open VLD eruit moet omdat een coalitie met N-VA, Open VLD en MR te rechts is. Het kan best dat N-VA-voorzitter De Wever zijn veto tegen de socialistische eis uitspreekt.

En oppositie is voor een centrum- en beleidspartij als CD&V niet aantrekkelijk. Tijdens Kamerdebatten dreigt de partij te verzuipen in het geroep van luidruchtige en fors groter geworden fracties zoals die van Vlaams Belang en PVDA. CD&V is wel nodig met paarsgroen, maar de vraag is hoe sterk je als partij uit de verf kunt komen in een coalitie met zeven partijen, terwijl je federaal fors onder vuur komt van oppositiepartij N-VA, met wie CD&V Vlaams regeert.

De nieuwe voorzitter die er volgens de analyse tegen halfweg december moet komen, krijgt een aartsmoeilijke opdracht om van CD&V opnieuw een dominante partij te maken. Een belangrijke opdracht voor de voorzitter is de communicatie scherper maken. De partijstandpunten moeten daarbij centraal staan en het accent mag niet langer meer liggen op het goedpraten van het regeringsbeleid. Wordt een constructie zoals de G4 (Beke, Crevits, Peeters, Geens en vroeger Thyssen) dan onmogelijk omdat het regeringsniveau daarin dominant was?

Bovendien zal CD&V voor het Vlaamse niveau met een hardere N-VA te maken krijgen. Er is voor N-VA de druk van het fors groter geworden Vlaams Belang. Ook zullen de nieuwe Vlaamse N-VA-kopstukken zoals Jambon en Demir dominanter zijn tegenover CD&V dan de vorige minister-president Bourgeois dat was. Een CD&V’er zei me dat zijn Vlaamse partijgenoten nu gaan meemaken wat CD&V federaal de voorbije vijf jaar moest ondergaan: "N-VA zal gewoon zeggen: Zo zit het of je het nu graag hebt of niet. Gaan we daarvoor dan de regeringsonderhandelingen of de regering verlaten of zullen we maar slikken?"

Wat tot nu toe uitlekt over de Vlaamse onderhandelingen zijn rechtstreekse aanvallen op CD&V. Als het nu gaat over de afschaffing van de zorgkassen van de ziekenfondsen, het niet meer toelaten van gedetacheerde leerkrachten naar de koepel van het Vrij Onderwijs of het schrappen van een uur godsdienst. CD&V staat niet sterk genoeg meer om telkens zijn veto te stellen. De christendemocraten gaan het onderscheid moeten zien te maken tussen hoofdzaak en bijzaak. 

Maar hoe dan ook, de kloof zal groot zijn tussen het partijstandpunt en het regeringsstandpunt. Wat blijft er dan nog over van de klare taal? En wat als de regering gevormd is? Mag CD&V dan nog heisa maken over een punt dat de partij niet wil? Als de partij dat wel doet, dan wordt dat beschouwd als gekibbel dat de regering verzwakt. En als CD&V zwijgt, dan laat ze een kans liggen om zich te profileren en te scoren.

De analyse van de 12 wil dat CD&V nog altijd een centrumpartij blijft met goede banden met het middenveld zoals bonden, ziekenfondsen en onderwijskoepels. Toch stelt de tekst dat het midden moediger moet worden. CD&V moet dus zelf met klare standpunten komen en niet zwijgen over bijvoorbeeld migratie omdat dit Vlaams Belang zou bevoordelen of over het klimaat omdat dit de groenen in de kaart zou spelen. 

Bovendien zal CD&V zo te zien sociaaleconomisch toch eerder centrumlinks zijn, gezien de analyse goede contacten blijft bepleiten met de vakbond en het ziekenfonds. Ook op het gebied van migratie zal er wellicht klaardere taal komen. In "De ochtend" zei CD&V-jongerenvoorzitter Sammy Mahdi dat illegalen hoe dan ook het land uit moeten. Hij voegde er wel aan toe dat zijn partij niet zou staan dansen wanneer er een zou teruggestuurd worden. CD&V zal dus moediger standpunten moeten innemen en weg moeten van de grijsheid. 

Wie zal de nieuwe koers uitzetten? Een nieuwe voorzitter en dus niet langer Wouter Beke. Vlaams viceminister-president Hilde Crevits is de gedoodverfde kandidaat-voorzitter. Als zij zegt dat ze het wil worden, dan wordt ze het. Zelfs al kon ze als laat ingezet boegbeeld het tij niet keren voor CD&V, toch is zijzelf een onvolprezen stemmenkanon. Met 130.000 voorkeurstemmen, een stijging van een kleine 20.000. Haar lijst voor het Vlaams Parlement in West-Vlaanderen haalde de meeste stemmen in die provincie: 23,5 procent. De Kamerlijst van lijsttrekker Hendrik Bogaert moest het stellen met 17,7 procent en was daarmee maar de op twee na best scorende. Met deze cijfers kan ze onbetwist het voorzitterschap opeisen.

Crevits kan met haar verbindende stijl de linker- en rechtervleugel van de partij moeiteloos verzoenen. Maar als zij Vlaams minister blijft, dreigt een strijd los te barsten tussen beide vleugels. Ruiken Pieter De Crem en Hendrik Bogaert hun kans? Probeert jongerenvoorzitter Sammy Mahdi? Parlementslid en burgemeester van De Pinte Vincent Van Peteghem was de woordvoerder van de groep van 12. Is dit een vingerwijzing dat hij kandidaat wordt? Een krant tipte zelfs voormalig Unizo-topman Karel Van Eetvelt. Het dreigt een strijd op het scherp van de snee te worden. 

Waarom laat Hilde Crevits nog niet in haar kaarten kijken of ze voorzitter wil worden? Een top-CD&V’er zei me: "Elio Di Rupo zegt ook niet of hij PS-voorzitter blijft. Je moet op het juiste moment zeggen wat je gaat doen." Crevits zit in volle onderhandelingen voor de Vlaamse regering. Je staat sterker in onderhandelingen als de kans groot is dat je zult mee regeren, want dan weten de andere onderhandelaars dat je heel de regeerperiode rekeningen kunt vereffenen. De rust blijft ook in de partij wanneer Crevits er het zwijgen toe doet, want anders barst de voorzittersstrijd los. En in volle onderhandelingen voor het Vlaamse niveau is dat niet wenselijk. 

Wellicht is Crevits ook liever minister dan voorzitter want het wordt hoe dan ook een aartsmoeilijke opdracht. Ook is het niet de gewoonte dat een gevestigd politicus na een carrière als topminister daarna nog eens voorzitter wordt. Een voorzitter is meestal een jongere politicus die groeit en daarna in een regering stapt. Voorbeelden van topministers die succesvol voorzitter werden zijn er weinig. Misschien PS-voorzitter Elio Di Rupo, maar SP.A’er Vande Lanotte en CVP’er Tindemans waren dat zeker niet. Crevits neemt dus een groot risico.

Toch heeft Bart De Wever de waardeverhouding tussen topminister en voorzitter gewijzigd. Doordat De Wever past voor het minister-presidentschap en wellicht ook voor het premierschap geeft hij het voorzitterschap een opwaardering. De voorzitter is de schaduwtopminister in het universum van Bart De Wever. En zo’n voorzitter kan zelfs oppositie voeren tegen de regering waarin zijn partij zit. Misschien kan Crevits als voorzitter ook bewijzen dat een voorzitterschap voor een partij veel zwaarder weegt dan een post van topminister…