De brand in het toekomstig asielcentrum in Bilzen wekt heel wat reacties los. En dat is zacht uitgedrukt. Op sociale media regent het negatieve commentaren. Van "mooi zo", over "een goed begin", tot "beter gewacht tot het bewoond was". Een greep uit de reacties die VRT NWS kon verzamelen, kan u hieronder lezen.

Volgens een steekproef van Textgain, een tekstanalysebedrijf, is ongeveer een vijfde van de reacties die gepost worden onder de facebookberichten van de nieuwsartikels over de brand "toxisch". Dat wil zeggen dat ze op een of andere manier haatdragend zijn, zowel naar asielzoekers toe, als in discussies tussen voor- en tegenstanders.

Lees verder onder de afbeeldingen: 

Maar, als iemand zo'n reactie post, is dat dan strafbaar? We legden de reacties voor aan Jogchum Vrielink, professor vrijheid van meningsuiting en discriminatierecht aan de Université Saint-Louis in Brussel. "In die uitingen wordt niemand persoonlijk geviseerd. Dan belanden we meteen bij de delicten waar groepen geviseerd worden, de racisme- en discriminatiewetgeving."

In de Antiracismewet staat onder andere een verbod op het "aanzetten tot" haat, racisme en geweld:

Artikel 20 van deze wet stelt strafbaar diegenen die openlijk en opzettelijk aanzetten tot discriminatie, haat of geweld jegens een persoon, een groep, een gemeenschap of leden ervan, wegens een van de beschermde criteria (m.n. nationaliteit, een zogenaamd ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming).

En in de Antidiscriminatiewet en in de Genderwet staan analoge bepalingen, waarbij de beschermde criteria de volgende zijn: 

Beschermde criteria : leeftijd, geslacht (inclusief genderidentiteit en -expressie), seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, [syndicale overtuiging] taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een handicap, een fysieke of genetische eigenschap, sociale afkomst;

"Het is dus volgens de wet verboden om aan te zetten tot haat, discriminatie en geweld", legt Vrielink uit. "En daar is inhoudelijk wel wat voor nodig. Het Grondwettelijk Hof vereist dat mensen echt actief aansporen of aanstoken om over te gaan tot haatdragend, discriminerend of gewelddadig gedrag. Daarenboven moet aangetoond worden dat de betrokken persoon een kwaadwillige intentie had."

Om het concreet te maken, nemen we de reacties van hierboven er even bij. "Een reactie als "mooi zo" is verwerpelijk op moreel vlak, maar vermoedelijk niet strafbaar op wettelijk vlak. Een commentaar als "eens het volzit, moet je hetzelfde doen met de inwoners" zet minstens inhoudelijk wel aan tot geweld en dat valt dan onder de strafwetgeving. Het is dan aan een rechter om te beoordelen of iemand ook echt die bedoeling had om aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld. De rechter zal daarvoor contextuele afwegingen maken: met wie heb ik te maken, is die persoon lid van radicaal-rechtse groepen, welke bewoordingen gebruikt hij of zij..."

In ons land bestaat natuurlijk ook zoiets als vrije meningsuiting. "Uiteraard", beaamt Vrielink. "Daarom zijn er die criteria (het actief aansporen en de kwaadwillige intentie) die het Grondwettelijk Hof opgelegd heeft om ervoor te zorgen dat er nog genoeg ruimte is voor de vrije meningsuiting."

"Om het cru te stellen", zegt Vrielink, "mensen die nu "goed gedaan" roepen, dat is walgelijk, maar ook voor walgelijke uitingen is er ruimte in onze grondwet en onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. En rechters geven veel ruimte aan vrije meningsuiting. In een samenleving als de onze mag je walgelijke dingen vinden en zeggen, maar er is een bepaalde grens, namelijk wanneer je actief oproept tot bepaalde laakbare daden."

Het parket van Limburg heeft intussen al laten weten dat er een onderzoek geopend is naar de racistische commentaren op sociale media. Volgens de wet kunnen overtreders daar een gevangenisstraf van 1 maand tot 1 jaar voor krijgen en een geldboete tot 8.000 euro. "In de praktijk worden er zo goed als nooit gevangenisstraffen gegeven, of toch geen effectieve. Het zal in de regel dus een geldboete en/of een voorwaardelijke straf zijn", zegt Vrielink. "In sommige gevallen krijgen ze ook taakstraffen of moeten ze bijvoorbeeld naar iets als Kazerne Dossin."

Vrielink werpt ook nog een praktisch probleem op als het om vervolgingen gaat: het drukpersmisdrijf. "Een drukpersmisdrijf, dus wanneer iemand de wet overtreedt in een geschreven tekst, moet voor het hof van assisen komen. En, enkele jaren geleden, is er door het Hof van Cassatie beslist dat dat ook geldt voor wat er op het internet geschreven wordt, inclusief alle uitingen op Twitter, Facebook, Instagram... En dat gebeurt uiteraard niet, dat is praktisch ondoenbaar. Die meningen zijn in de praktijk straffeloos." 

De enige uitzondering hierop zijn racisme en etniciteit, die kunnen voor een correctionele rechtbank komen, omdat men op dat punt de Grondwet wijzigde in 1999. "Er zal dus een onderscheid gemaakt moeten worden binnen de reacties, waar het gaat om racisme en waar het bijvoorbeeld over religie gaat."

In de praktijk verwacht Vrielink geen hopen en hopen rechtszaken. "Maar het is uiteraard altijd mogelijk dat enkele mensen vervolgd zullen worden."

Bekijk hier het verslag van "Het Journaal":