Ondanks alle inspanningen gaan we nog steeds heel nonchalant om met alcohol

We merken in de praktijk dat ongeacht alle inspanningen die er gebeuren, we nog steeds enorm nonchalant met alcohol omgaan en de gevaren ervan minimaliseren. We zijn als Belg gewoonweg niet gemotiveerd om ons gedrag en attitude tegenover alcohol te veranderen. Net omdat er weinig motivatie is, roepen veel beleidsmakers in de woestijn. Dit is jammer. Vooral ook voor jonge bestuurders die nog een volledig leven voor zich hebben en door onvoorzichtigheid dat kunnen verspelen. Wat kan er gedaan worden om meer bewustzijn te creëren? 

Afgelopen zomer schreef ik voor De Tijd een gelijkaardig artikel over hoe moeilijk het is om mensen te overtuigen niet dronken achter het stuur te zitten. Alcohol drinken is een sociale gebeurtenis en mensen willen nu eenmaal niet uit de toon vallen. Ik zou je hier opnieuw een heleboel cijfermateriaal kunnen voorschotelen om mijn boodschap kracht bij te zetten. Maar dat heeft eigenlijk geen zin. 

De sociale druk is hoog. Enkel bij mensen die in hun nabije omgeving te maken hebben gehad met een tragisch ongeval of reeds sterk overtuigd zijn van de gevaren van alcohol op de baan horen de boodschap en doen er meestal iets mee. Voor hen volstaat een half woord om te begrijpen: ik pas mijn gedrag aan en ik voel me verantwoordelijk. Echter, het grootste deel van de bestuurders is nog niet volledig overtuigd. Ze weten wel dat alcohol en rijden gevaarlijk kan zijn, maar passen hun gedrag niet aan omdat ze de kans dat er daadwerkelijk iets fout loopt laag inschatten. Campagnes, nieuwberichten, cijfers of getuigenissen komen eigenlijk niet echt aan bij die mensen.

Denk bijvoorbeeld aan de stunt van VTM onlangs, waarbij politiekers onverwacht geconfronteerd werden met nabestaanden van verkeersslachtoffers. De politieke kopstukken voelden zich niet aangesproken en waren zelfs boos op VTM over de koude en harde confrontatie. Wij zijn hier toch niet verantwoordelijk voor? 

Als al deze technieken om mensen te overtuigen niet werken, wat werkt er dan wel? De sociale psychologie geeft raad. Mensen die niet gemotiveerd zijn om hun gedrag en attitude te veranderen kan je eigenlijk niet overtuigen met rationele argumenten. Ons brein pikt dit niet en we sluiten ons af. We zijn met andere woorden ‘onbekwaam’ om de informatie te verwerken en er iets mee te doen. 

Wat wel werkt, is oppervlakkigheid en het bespelen van de emoties. Dit laatste kan erg cru klinken, maar helaas hebben we in de geschiedenis ook negatieve voorbeelden gezien van hoe mensen plots grote fan kunnen worden van een overtuiging of mening die ze voorheen niet deelden. In de jaren `30 zagen we bijvoorbeeld hoe uiterlijk vertoon, theatrale redevoeringen met de perfecte belichting en muziek alle ratio bij de massa uitschakelde en de aanzet voor de tweede wereldoorlog in perspectief bracht. Waarmee ik niet zeg dat beleidsmakers schaamteloos dit soort technieken moeten inschakelen, maar als men echt effect wil heiligt soms het doel de middelen. Het beleid is correct, wetenschappelijk en braaf, maar dat werkt onvoldoende. 

Anno 2019 wil dit dan zeggen dat ‘influencers’ op sociale media het nuchter rijden op een positieve manier promoten. Je duikt in de leefwereld van bijvoorbeeld jongeren en maakt samen met hen een nieuw beeld.  Een boodschap is enkel geloofwaardig als het vanuit de eigen omgeving komt. Een bericht van de overheid of een campagne op televisie is per definitie onbetrouwbaar en vervliegt. Denk ook aan de billboards die je soms aan de autosnelweg ziet met preventieve boodschappen. Welk effect heeft dat? Eerst en vooral is het gevaarlijk om een belangrijke boodschap op de weg te tonen, want je moet je eigenlijk concentreren op de weg en niet op een billboard aan de kant. Als je die boodschap uiteindelijk ziet, dan bevestigt of ontkent dit enkel de overtuiging die je reeds had en je rijdt gewoon verder. Ook de BOB-campagnes van de politie zijn niet helemaal bestand tegen ons ‘onbekwame’ brein. Ongetwijfeld is er in jouw omgeving een verhaal van iemand die dronk en toch negatief blies. Nemen we het risico? Bah ja…een glaasje kan geen kwaad en het zal wel meevallen.  De mening van onze omgeving weegt door. Ik ga toch niet dood als ik dronken rij. 

De manier van communiceren is dus cruciaal om stappen vooruit te zetten in het preventieve beleid. Daarnaast moeten we ons ook bewust zijn van het feit dat een cultuurverandering enorm traag gaat. 

Alcohol drinken is per definitie cultureel erfgoed. België is nu eenmaal gekend om zijn uitstekende bieren en bourgondische levensstijl. Wat doe je om die identiteit op te geven en te vervangen door iets anders? Dat roept weerstand op en als we dan uiteindelijk toch ervoor zouden kiezen om naar een zerotolerantie te gaan, dan voorspel ik een vorm van collectief protest waarbij er veel boosheid naar boven zal komen. Met de huidige generatie is het dus onbegonnen werk om dit te veranderen. Alles hangt eigenlijk af van de volgende generatie: hoe kijken ze naar veiligheid en hoe nemen ze daar zelf de verantwoordelijkheid voor op? Zetten ze zich af tegen traditionele gebruiken en doen ze het anders, of volgen ze het spoor van hun voorouders?  Hoe conservatief is de toekomst? Verandering is mogelijk op voorwaarde dat de wil er is om te veranderen, de competenties er zijn om die verandering te doen, goed te communiceren en…in hoeverre je nieuw gedrag kan herhalen. 

Alcohol en rijden is in veel gevallen een gewoonte en het is lastiger om oude gewoontes af te leren dan nieuwe gewoontes aan te leren. Een eenmalige actie zoals Tournee Minerale is dus leuk, maar eigenlijk niet effectief. Het kan zelfs een omgekeerd effect hebben: ik heb nu een maand niet gedronken, dus nu mag het weer volop. Een beetje zoals de sporter die na de fitness een goed pak frieten gaat eten. We zijn er nog niet. Maar door slimme communicatie en duurzamere strategieën zouden we wel meer kunnen bereiken en daar blijven we duidelijk op de honger zitten.