Intacte tropische bossen nemen steeds minder CO₂ op: "Longen van onze planeet verliezen capaciteit" 

Aan de studie namen bijna 100 wetenschappelijke instellingen deel. Onderzoekers hielden 30 jaar lang maar liefst 565 ongestoorde tropische bossen in Afrika en de Amazone nauw in het oog. Hun conclusie is nu dat de capaciteit van die tropische bossen om koolstof op te slaan - de zogenoemde koolstofsequestratie - aan het afnemen is.

Meer nog, de piek in hun functie als "koolstofputten" of koolstofsponzen - netto afnemers van koolstof uit de atmosfeer - zou al bereikt geweest zijn in de jaren 90. Met andere woorden, de bossen die we wel eens "de longen van onze planeet noemen", zijn longen geworden die net wat minder goed functioneren, en wat aan het kuchen zijn geslagen.

Voor alle duidelijkheid: het gaat hier om natuurlijke processen in bossen waar de mens niet tussenkwam, niet om effecten door bosbranden of boomkap.  

(lees door onder de foto)

"Tegen 2010 was het vermogen van tropisch bos om koolstof op te nemen, met een derde gedaald", stellen de onderzoekers. Waar ligt de oorzaak dan precies? De omschakeling wordt grotendeels aangedreven door koolstofverliezen van stervende bomen, verklaart dr. Wannes Hubau, een van de hoofdonderzoekers. 

Want de tropische wouden zijn aan het veranderen: de bomen groeien minder snel (waardoor ze dus minder  CO₂ uit de lucht halen) en er sterven meer exemplaren, waarbij de opgeslagen koolstof weer kan vrijkomen. 

"Extra koolstofdioxide of CO₂ (door onze jaarlijkse hoge uitstoot, red.) stimuleert de groei van bomen, maar elk jaar wordt dit effect in toenemende mate tegengegaan door de negatieve effecten van hogere temperaturen en droogte die de groei vertragen en bomen kunnen doden", zegt Hubau.

Het effect van meer CO₂ als "meststof" heeft een ander pervers effect: in een eerste fase groeien bomen er sneller door, maar na een tijd sterven ze ook sneller af. Die extra groei, dat is wat gebeurde in de jaren 90, maar die verklaart de huidige hogere sterftecijfers, zegt Hubau. "Vergelijk het met een dier dat te veel eten krijgt. In een eerste fase zal het goed gaan met dat dier, maar op termijn zal het zich tegen het dier keren." 

(lees door onder de foto)

Voorlopig zien de onderzoekers geen verandering in de huidige trend. Meer nog, voor de Amazone dreigt een symbolisch keerpunt over 15 jaar.

"Onze modellering van de verschillende factoren toont een langdurige achteruitgang van de Afrikaanse koolstofput in de toekomst. Voor de Amazone zal de koolstofput snel blijven verzwakken. Die zal volgens ons rond 2035 een koolstofbron worden." Vanaf dan zou het gebied dus de klimaatverandering versnellen, terwijl de tropische bossen die al jarenlang afremmen. 

Het positieve is wel dat de Afrikaanse tropische wouden er een pak beter aan toe zijn dan de Amazone (tenminste, de situatie is "minder dramatisch"), benadrukt Hubau. Om die reden geven ze geen cijfer mee voor een mogelijk kantelpunt in die regio. Voor Indonesië hebben de wetenschappers onvoldoende gegevens verzameld om zich ten gronde te kunnen uitspreken.

In de jaren 90 verwijderden intacte tropische bossen ongeveer 46 miljard ton CO₂ uit de atmosfeer, tegenover een geschatte 25 miljard ton in de jaren 2010. In de jaren 1990 haalden tropische bossen ongeveer 17 procent van de menselijke uitstoot aan CO₂ uit de atmosfeer, berekenden de onderzoekers. In de jaren 2010 is die capaciteit gezakt naar 6 procent. De reden van die daling ligt dus bij die verminderde opnamecapaciteit (-33 procent), maar ook bij het inkrimpende bosgebied (-19 procent) en de hogere menselijke uitstoot van CO₂ (+46 procent).  

(lees door onder het audioblokje)

De onderzoekers hopen dat er alsnog snel een klimaatactie wordt ondernomen. Een aanbeveling die we nog al hebben gehoord, maar hier opnieuw in de verf wordt gezet: graag heel snel actie, en actie die echt het verschil maakt. Want er zijn nog kansen om het negatieve verhaal te stoppen, zegt Hubau. Als we toch verder doen zoals we bezig zijn, zal de sterfte onder tropische bomen verder toenemen, waarschuwt hij, en zullen mogelijk ook de gematigde bossen (zoals we die bij ons kennen) aan de beurt komen. 

Klimaatmodellen die zijn opgesteld, hebben hier geen rekening mee gehouden, en dit nieuwe onderzoek toont eigenlijk aan dat die herzien moeten worden, zegt Hubau nog. 

Zijn collega Simon Lewis van de School of Geography aan de Universiteit van Leeds zegt er dit over: "Na jarenlang wetenschappelijk onderzoek diep in de regenwouden van Congo en het Amazonegebied hebben we geconstateerd dat een van de meest verontrustende gevolgen van klimaatverandering al is begonnen. Dit is tientallen jaren eerder dan zelfs de meest pessimistische klimaatmodellen voorspellen."

De studie is vandaag online gepubliceerd en komt morgen uit in papieren versie. Het onderzoek zal daar trouwens de voorpagina sieren.