De coronacrisis treft mannen en vrouwen op een andere manier: hoe COVID-19 niet genderneutraal is

In West-Europa, zo blijkt uit cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie, maken mannen 68% uit van het totaal aantal overlijdens. Ook in de VS zouden volgens sommige bronnen twee keer meer mannen sterven aan corona dan vrouwen.

De cijfers zijn niet altijd volledig en elk land telt op een andere manier, maar toch is het duidelijk dat ook in België meer mannen sterven aan corona dan vrouwen. Volgens het overheidsbureau Sciensano is in België – bij publicatie – 38,4% van de overlijdens man, 33,7% vrouw. Bij 27,9% van de overlijdens is het geslacht niet aangegeven. In principe kan het nog alle kanten uit. Maar enkele ziekenhuizen in Limburg, Antwerpen en West-Vlaanderen bevestigen ons expliciet de trend dat wel degelijk twee derde van de overlijdens mannen zijn, een derde vrouwen. 

Volledige zekerheid over de oorzaken van het verschil is er nog niet. “Maar virussen als SARS (2002 – 2003) en MERS (sinds 2012), ook van de coronafamilie, hebben wel al wat geleerd”, zo vertelt Dr. Johan Neyts, viroloog van de KU Leuven. “Enkele jaren geleden zijn bij onderzoek muizen besmet met het Sarsvirus. Toen bleek al dat mannetjes vaker ziek zijn en minder van het virus nodig hebben om ziek te zijn dan vrouwtjes. Neem je bij de vrouwtjes de eierstokken weg, dan zijn ze ook sneller ziek. De invloed van geslachtshormonen op het afweersysteem speelt dus ook mee”. 

Lees verder onder de video van Dr. Johan Neyts:

Twee andere elementen zijn roken en overgewicht. In China werd de link met roken al snel gelegd. Het is een land waar bijna de helft van de mannen rookt en amper 2% van de vrouwen. “In België is dat verschil niet zo groot”, zegt Neyts, “hier rookt ongeveer 25% van de mannen en 15% van de vrouwen. Wat de impact precies is, moet nog verder onderzocht worden”.

Lees verder onder de video van Dr. Johan Neyts:

Wat wel zeker is, is dat een hoge BMI – overgewicht dus – invloed heeft en ook daar zie je een duidelijk verschil bij mannen en bij vrouwen. “Mannen hebben vooral meer buikvet. Vet is geen dood materiaal maar bestaat uit actieve levende vetcellen.  De metabole activiteit van vooral buikvet kan bijdragen tot een hevigere ontsteking, bv in de longen.” Mannen zijn biologisch gezien wel degelijk zwaarder getroffen door dit virus dan vrouwen.

De immense economische en de sociale impact van deze pandemie is meer bij vrouwen voelbaar. “Vrouwen delen op 4 fronten het hardst in de klappen”, zegt Luc Cortebeeck, voormalig nationaal voorzitter van de christelijke vakbond ACV en bestuurder bij de Internationale Arbeidsorganisatie. 

De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) - een organisatie van de Verenigde Naties die arbeids- en sociale wetgeving maakt op wereldniveau – zegt dat er geen twijfel is: de uitgangspositie van vrouwen is sowieso slechter en dus treft de pandemie hen harder. Vrouwen verdienen minder, sparen daardoor minder, hebben de meest onzekere jobs en leven het vaakst in armoede.

Die kloof wordt alleen maar groter in een crisis als deze. “Vrouwen staan het meest in de frontlinie door hun oververtegenwoordiging in de zorgsector”, zegt Cortebeeck. Wereldwijd maken vrouwen 70% van de zorgsector uit, in België is dat zelfs meer dan 80%. “Ook werken vrouwen wereldwijd het meest in de informele economie – en zijn daar dus niet beschermd."

"Van de 2 miljard mensen die wereldwijd in de informele economie werken, zijn 60% vrouwen", gaat Cortebeeck verder. "Neem nu de vrouwen in Bangladesh. 4 miljoen Bengaalse vrouwen werken in de kledingindustrie. Die ligt zo goed als stil. Voor die vrouwen is er geen werk meer en geen opvangnet. 71% van de wereld heeft géén sociale zekerheid. Vrouwen doen ook het meeste onbetaalde thuiswerk, dat nu nog toeneemt en ze lijden op veel plekken in de wereld het hardst onder de loonkloof.”

Lees verder onder de video van Luc Cortebeeck:

Met z’n kleinere loonkloof en betere sociale zekerheid doet België het beter in het opvangen van de ongelijke situatie voor mannen en vrouwen. “Ook bij ons bestaat de loonkloof nog”, legt Cortebeeck uit. “Die bedraagt hier ongeveer 10%, kleiner dan in veel andere landen. Mannen en vrouwen kunnen in België rekenen op gelijke beschermingsmaatregelen, zoals een werkloosheidsuitkering of  compensatie bij ziekte."

En toch zijn ook in ons land vrouwen het meest kwetsbaar, vertelt Dr. Bea Cantillon, professor Sociaal Beleid aan de Universiteit Antwerpen. “We hebben een beschermingssysteem waarop we fier mogen zijn, maar de sociale zekerheid blijft gebonden aan arbeid. Mensen die deeltijds werken, zijn ook maar deeltijds beschermd.” Wie tijdelijk werkloos is, krijgt nu 70% van het normale loon. 

Lees voort onder de foto.

En ja, het zijn vooral vrouwen die deeltijds werken. “Voor een alleenstaande moeder met kinderen kan die uitkering van 70% van het deeltijdse loon, nét dat tekort betekenen waardoor het allemaal niet meer lukt. De meest kwetsbaren zijn degenen die al kwetsbaar waren voor de coronacrisis. De combinatie van werk met de zorg voor kleine kinderen is altijd erg zwaar. In deze crisis maken die mensen heel moeilijke tijden door.” Ook flexiwerkers en zelfstandigen kunnen niet genieten van die beschermingsmaatregelen.

Lees verder onder de video van Dr. Bea Cantillon:

Deze crisis en de immense economische impact verder opvolgen en er op de juiste manier op reageren zal cruciaal zijn. De impact zal groter zijn, heel wat zelfs, dan die van de financiële crisis van 2008, zegt ook Luc Cortebeeck. “Sinds de Tweede Wereldoorlog is geen enkele crisis zo diep en zo breed gegaan, zowel gezondheid als economie en inkomen worden getroffen en dat wereldwijd, in alle groepen, voor alle activiteiten. Zo’n crisis is ongezien”. 

Lees verder onder de video van Luc Cortebeeck:

Toen op 17 maart werd aangekondigd dat we de komende weken "in ons kot" zouden moeten blijven, gingen de alarmbellen ook af bij gezinnen waar thuis géén veilige plek is. Ook hulpverleners voor partner- en familiaal geweld wisten toen al dat een behoorlijk onzichtbaar probleem zou gaan etteren. Gezinnen waar al spanningen zijn, komen meestal nog meer onder druk te staan nu ze constant samen thuis moeten zijn, zonder veel contact met de buitenwereld. Partnergeweld wordt zowel door mannen als door vrouwen gepleegd, maar het merendeel van de slachtoffers zijn vrouwen. 

Lees verder onder de video van Pascale Franck:

De stap naar hulpverlening is vaak niet gemakkelijk. “Als je seksueel geweld meemaakt, of seksuele handelingen waarbij je je niet goed voelt, ga je dat bijna aan niemand vertellen”, zegt Pascale Franck van het Family Justice Center. “Je moet dan al een sterke vertrouwensband hebben. Ik ben bang voor wat er nu achter gesloten deuren allemaal gebeurt.”

In sommige landen worden dubbel zoveel meldingen gemaakt van huiselijk geweld. Precieze cijfers zijn er bij ons nog niet, maar de hulplijn 1712 merkt dat er ook bij ons meer oproepen zijn. Na twee weken van lockdown is een mediacampagne opgezet om slachtoffers duidelijk te maken dat er ook nu hulpverlening mogelijk is. Door die campagne kwamen er plots 70% méér oproepen. De boodschap is duidelijk, benadrukken Beth Van Rompuy en Wim Van de Voorde die slachtoffers van partnergeweld helpen: “Blijf niet in uw kot als je in een onveilige situatie zit.”

Lees verder onder de video van Beth Van Rompuy en Wim Van De Voorde:

In China kregen hulporganisaties tijdens de periode van lockdown drie keer meer vragen om hulp. In Italië stelden ze vooral vast dat het zo moeilijk is om contact te houden met al bekende slachtoffers. Bellen om hulp durven velen nu niet.  Op het Spaanse eiland Tenerife ontstond daarom het initiatief "Mascarilla-19". Vrouwen die thuis mishandeld worden, kunnen bij de apotheker om "een masker 19" vragen. De apotheker zegt dat het besteld moet worden, vraagt het adres van de vrouw en verwittigt de politie. Het systeem is in heel Spanje ingevoerd. Ook in Frankrijk kunnen vrouwen bij de apotheek een "Masque-19" vragen. Daar zijn bij verschillende politiezones de voorbije weken 30% méér meldingen binnengekomen. 

Lees voort onder de foto.

In ons land hebben N-VA-parlementsleden Valerie Van Peel en Lorin Parys ook voorgesteld om het alarmsysteem "Masker 19" in te voeren. Alles helpt, zeggen hulpverleners, om hulp aan te bieden. Maar dan moet die hulp ook gewaarborgd kunnen worden. “We moeten ook voorbereid zijn op wat nog naar boven zal komen, eens we ons weer vrijer mogen bewegen”, zegt Franck. “Als je een bal onder water duwt, komt die met grote kracht naar boven eens je hem loslaat.” Franck vreest ook dat de economische impact het voor een groep vrouwen moeilijker zal maken om de stap naar zelfstandigheid te zetten. En dus uit hun problematische situatie weg te geraken.  

Ook een kind ter wereld brengen is anders in coronatijden. In de kraamafdeling van de ziekenhuizen wordt alles gedaan om het risico op besmetting te voorkomen. Zo mag er maar één persoon bij de bevalling aanwezig zijn en mag er geen bezoek komen. Er zijn gescheiden afdelingen zodat besmette of risicopatiënten niet in aanraking komen met andere patiënten, het personeel werkt gescheiden. Die strikte maatregelen zijn vaak een geruststelling. Maar toch nemen die niet alle vragen of onrust weg. Veel moeders, zeker bij een tweede of derde kind, kiezen ervoor om na één dag naar huis te gaan. 

Ook krijgt de Vlaamse Vereniging voor Vroedvrouwen meer vragen over thuisbevallingen. In gewone tijden bevalt slechts 1% van de Belgische vrouwen thuis. “Het aantal vragen neemt duidelijk toe”, zegt Marlene Reyns, voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Vroedvrouwen. “Maar we gaan niet zomaar op die vraag in, als angst voor besmetting met corona in het ziekenhuis de enige reden is”. Hoogzwangere vrouwen geruststellen, doet hen toch vaak weer afzien van een thuisbevalling. Cijfers over een eventuele stijging zijn er nu nog niet.

Vrouwen die hoogzwanger zijn of net bevallen, zijn kwetsbaar. Voldoende ondersteuning is dus belangrijk en die wordt nu meer digitaal gegeven. “Wanneer het nodig is, gaan we wel naar de mensen thuis”, zegt Marlene Reyns. “Maar veel hulp en advies kunnen we digitaal geven.”

Opmerkelijk is dat deze nieuwe omstandigheden ook positieve dingen leren, zegt Reyns. “Het is natuurlijk jammer dat er geen bezoek mag komen. Maar veel bezoek kort na een geboorte kan ook voor drukte en stress zorgen. Dat valt weg. Vroedvrouwen die kraamzorg aan huis brengen, merken dat in de meeste gevallen de kindjes en de ouders veel beter de kans krijgen om rustig aan elkaar gewoon te worden.” Wat wel een aandachtspunt is, vooral dan voor de komende maanden, is de mentale toestand van jonge moeders. Er zal extra aandacht zijn om snel te kunnen ingrijpen bij eventuele postnatale depressies. 

Lees verder onder de video van Marlene Reyns:

Niet in alle landen ter wereld is er zo veel zorg en ondersteuning voor zwangere vrouwen. Hulporganisaties zoals het Britse "Marie Stopes International" - dat actief is in 37 landen – hebben berekend dat wereldwijd mogelijk 9,5 miljoen vrouwen en meisjes geen toegang zullen hebben tot voorbehoedsmiddelen en abortus, vanwege de coronamaatregelen. De organisatie schat dat dit kan leiden tot meer dan 3 miljoen extra ongewenste zwangerschappen, 2,7 miljoen onveilige abortussen en 11.000 sterfgevallen door zwangerschapscomplicaties.

Lees voort onder de foto.

Op verschillende plekken worden contraceptie en abortus niet als essentiële diensten beschouwd tijdens deze crisis. Die ingrepen mogen nu niet om het medische personeel en het materiaal vrij te houden voor coronapatiënten. 

In de Verenigde Staten leidt de coronacrisis als het ware tot een verhevigde  juridische strijd over het recht op abortus. Zo is in de Amerikaanse staten Texas en Ohio abortus geschrapt van de lijst van dringende interventies die mogen gebeuren tijdens de coronacrisis. Verdedigers van het recht op abortus hebben hiertegen klacht ingediend. In andere staten waar abortus wel op de lijst van noodzakelijke interventies staat, hebben anti-abortus activisten net hierom rechtszaken aangespannen tegen de staat. 

Lees voort onder de foto.

Maar ook in landen waar abortus nog wel op de lijst van toegelaten dringende interventies staat, zoals Italië en Duitsland, zijn abortusklinieken nu vaak gesloten of veel moeilijker toegankelijk en bereikbaar. Daardoor vergroot het risico dat de wettelijk termijn voor een abortus overschreden wordt. In Frankrijk wordt om die reden overwogen om de wettelijke termijn voor de uitvoering van een abortus tijdelijk met 2 weken te verlengen.

De Britse regering heeft dan weer beslist dat de abortuspil die normaal enkel in een polikliniek mag worden toegediend, nu tijdelijk wel door vrouwen thuis mag genomen worden. Ze wil zo vrouwen helpen die een abortus nodig hebben maar zich nu niet verplaatsen vanwege de maatregelen tegen de verspreiding van het corona virus.

Net omdat er verschillende problemen zijn voor mannen en vrouwen in deze crisis, vraagt de VN aan regeringen om met die genderverschillen rekening te houden. Om dat efficiënt te doen, is het van belang dat vrouwen gelijk vertegenwoordigd zijn in de advies- en beslissingsorganen, op alle niveaus. Op die manier zullen de antwoorden op deze crisis ook effectiever zijn.

Ook al is het crisis, volgens de VN is dit het moment om naar een meer gelijke samenleving te gaan. "Richt je dus op vrouwen en meisjes in alle inspanningen om socio-economische antwoorden te vinden”, zo zegt de secretaris-generaal van de VN. “Ook voor fiscale stimulerende maatregelen, sociale hulpprogramma’s en sociale bescherming.”

Lees verder onder de video van Antonio Guterres:

"In ons land zitten sterke vrouwen mee aan tafel, kijk maar naar de exitgroep (die bekijkt op welke manier over enkele weken de strenge maatregelen veilig afgebouwd kunnen worden, red.)", zegt Dr. Bea Cantillon. "Daar is een vrouw, prof. Erika Vlieghe, voorzitter. De vrouwen in de commissie moeten natuurlijk gevoed worden door de samenleving met ideeën en concrete voorstellen." Als dat goed gebeurt, zal iedereen daar beter van worden.