De ondraaglijke eenzijdigheid van "economisch herstel"

Vlaams minister-president Jan Jambon tweette het vrijdag met enig enthousiasme: “De Vlaamse Regering heeft de namen bekendgemaakt van de experts die in haar economische relancecomité zullen zetelen. Het gaat om Koen Debackere, Wouter De Geest, Geert Noels, Stijn Baert, Marion Debruyne en Ans De Vos. Volgende week volgt het maatschappelijke relancecomité.”

De uitverkoren experts zijn gepokt en gemazeld in de neoklassieke economische theorie en praktijk: een professor innovatiemanagement, de VOKA-voorzitter met een verleden bij BASF, een vermogensbeheerder, een arbeidseconoom, en twee toppers uit de managementopleidingen. Uitstekende keuze dus? Toch niet.

Het is verontrustend met hoeveel gemak de expertise aan één kant van het maatschappelijke debat gehaald wordt. De experts die een belangrijke stem zullen hebben in de manier waarop Vlaanderen zijn economie opnieuw zal opstarten, behoren allemaal tot de fanclub van TINA: There is No Alternative, een slagzin die destijds door Margaret Thatcher werd gebruikt. Voor haar en haar neoliberale volgelingen was een zo vrij mogelijke (gedereguleerde) markteconomie het enige systeem dat de mensheid welvaart en welzijn kon brengen. 

There Are Many Alternatives Ready and Available (TAMARA) moest de slagzin van 2020 worden. De klimaatcrisis en de mobilisatie van tientallen miljoenen jongeren in de hele wereld, noopte de Europese Unie tot het opstellen van een Green Deal. De toenemende ongelijkheid en de accumulatie van kapitaal door een piepkleine groep vermogenden vergrootte het draagvlak voor vormen van vermogensbelasting, het belasten van (ongrijpbare) multinationals (Google Tax) en het inperken van belastingparadijzen. En in onze steden verloor etnocentrisme zijn betekenis ten voordele van de interculturele werkelijkheid en haar mogelijkheden. En toen kwam corona.

Toch stopt de huidige crisis de geschiedenis niet, ze geeft haar juist meer urgentie. Één ding is duidelijk: het wordt nooit meer zoals vroeger. Business as usual of Terug naar Normaal zijn illusies en wellicht slechts een rookgordijn waarachter Nog erger dan voorheen zich verbergt.

We waren slecht voorbereid door de jarenlange besparingen in preventieve gezondheidszorg, onderzoek en de publieke sector. De pandemie kon daardoor pas heel laat (en met een draconische lockdown) worden ingedijkt.

In eigen land waren het zeker niet de recepten van TINA die ons voor de complete ineenstorting hebben behoed. Onze sociale zekerheid was plots geen kostenpost, maar een verzekering. Velen konden hun job behouden en kregen een uitkering. Onze ziekenhuizen werden niet overspoeld door patiënten. Onderwijzend personeel bricoleerde in sneltempo online-lessen in elkaar, ook al liet Smartschool (een geprivatiseerde dienst, overigens) het veel te vaak afweten.

Vrijwilligers snelden de allerzwaksten te hulp. De vakbonden zorgden voor de vlotte afhandeling van de dossiers van (tijdelijke) werklozen. De ziekenfondsen zullen de komende weken de ‘contact tracing’ verzorgen. En wat zouden we geweest zijn zonder de openbare omroep en de dappere artiesten die ervoor zorgden dat we niet zot werden in ons kot.

In onze steden werd pijnlijk duidelijk dat we onze openbare ruimte al bijna een eeuw hebben verkwanseld aan Koning Auto. Het is een unieke collectieve ervaring die de herinnering aan de legendarische autoloze zondagen zal doen verbleken.

Dat de economie opnieuw moet worden opgestart, is duidelijk. Maar het zou misdadig zijn om nu niet van de gelegenheid gebruik te maken om de slinger opnieuw in het midden te plaatsen. Het economische belang dient het welzijn van mens en planeet, niet omgekeerd. Of beter: de economie is de samenleving en omgekeerd. Laat ons het herstel gebruiken om onze economie versneld los te koppelen van fossiele brandstoffen. De meerwaarde die gecreëerd wordt, moet worden herverdeeld. Externe kosten (milieuvervuiling, sociale kosten) moeten worden meegeteld. De overheid moet te allen tijde de economie kunnen bijsturen wanneer de maatschappelijke en ecologische evenwichten in gevaar zijn.

Hoe de wereld er na de coronacrisis zal uitzien, is vandaag niet te voorspellen. Maar als we het denkwerk daarover alleen overlaten aan de usual suspects, die na een paar cosmetische ingrepen opnieuw de vrije teugel aan de vrije markt willen geven, dan stevenen we geheid af op de volgende crisis. 

De relancegroep en andere taskforces moeten ruimer, diverser en toekomstgerichter. Waar zijn de economisten die meer dan één bottomline in de gaten houden? Waar zijn de ethische bankiers die vinden dat rust- en verzorgings­tehuizen geen beleggingsproducten mogen zijn? Waar zijn de arbeidseconomen die niet geloven dat je mensen aan een job helpt door hun uitkering af te nemen? Waar zijn de ecologische wetenschappers die hun kennis en voorstellen voor een rechtvaardige transitie kunnen inbrengen? Waar zijn de demografen die hebben berekend dat langer werken niet nodig is om de pensioenen te betalen? Waar zijn de vertegenwoordigers van de vakbonden, de organisaties waar armen het woord nemen, de bewegingen die strijden tegen racisme, de genderspecialisten? De mobiliteitsdeskundigen? De gezondheidsonderzoekers? De onderwijsdeskundigen? Waar zijn de cultuur- en jongerenwerkers en de visionaire kunstenaars? Wij zijn allemaal de economie, een relance moet dus multidisciplinair gedacht worden om toekomstvaardig te zijn. 

Het volstaat ook niet die stemmen aan bod te laten komen in het maatschappelijke relancecomité dat deze week zal worden samengesteld. Want dan zou de economie richting TINA gaan en de maatschappij voor TAMARA kiezen. Zo werkt het niet. Na deze diepe crisis is het van cruciaal belang dat die twee groepen samensmelten tot één comité waarin de economie ten dienste van de mens, en de mens binnen de grenzen van de planeet geplaatst worden. Mogen we dan meteen ook een nieuwe naam suggereren? Noem het comité #BeterNaCorona.