"Elke dag is er één te veel om het financieel te trekken": medewerkers cultuursector slaken noodkreet

De jongste weken volgen de noodkreten uit de cultuur- en evenementensector elkaar in hoog tempo op. Er was al een open brief van de livesector die zo'n miljard euro aan inkomsten verliest en er lopen acties op sociale media, waaronder "sound of silence", een initiatief van de brede evenementensector. "Want het is letterlijk 5 na 12 voor deze mooie sector", klinkt het. Oranje kruisen over profielfoto's zijn deze week door een pak mensen binnen en buiten de sector gedeeld. De hashtags die circuleren: #SOS #SoundOfSilence #5na12. 

"Sound of silence" - niet toevallig met de initialen van noodkreet S.O.S.- wil de sector verenigen en één stem geven. Vaak werken getroffen freelancers voor verschillende bedrijven, en vinden ze minder snel een aanspreekpunt. En niet gehoord worden, is in crisistijden een groot probleem, vinden ze.

De evenementensector blijft ook aandacht vragen voor hun situatie, omdat veel lokale besturen voor de komende maanden álle evenementen verboden hebben. Nochtans zijn evenementen voor 100 mensen binnen, en 200 bezoekers in openlucht toegestaan door de Veiligheidsraad. In beide gevallen moeten aanwezigen een mondmasker dragen en de afstandsregels respecteren. De provincie Antwerpen heeft deze week beslist om evenementen die voldoen aan die regels weer toe te laten. De crisiscel cultuur roept andere lokale besturen op om die beslissing te volgen.

De sector wil hoe dan ook zo snel mogelijk aan de slag, want de financiële kater dreigt heel groot te worden. Vorig weekend is uit cijfers van data-expert Graydon en VRT NWS gebleken dat duizenden bedrijven uit de culturele sector het einde van het jaar waarschijnlijk niet zullen halen. Voor de coronacrisis was de meerderheid van die bedrijven financieel gezond. Daarom blijft de sector hameren op 2 zaken: een financieel reddingsplan en perspectief. 

Wat deze situatie concreet betekent voor mensen die achter de schermen werken in de cultuursector? VRT NWS vroeg vier getuigen in diverse jobs naar hun persoonlijke en financiële situatie.

Bekijk in onderstaande video een compilatie van de vier getuigenissen, lees en bekijk daaronder de afzonderlijke verhalen:

Thomas Renard (25) is freelance sessie-gitarist. Hij begon vorig jaar zijn carrière uit te bouwen, toerde met artiesten door Europa en stond in Afrika op het podium met Bart Peeters en Coco Junior.  Sinds de start van de coronacrisis heeft hij amper als professioneel muzikant gewerkt. Hij is teruggevallen op enkele uren als lesgever in een muziekacademie. Uit pure geldnood ging hij aan de slag bij een poetsbedrijf, en ging hij winkelkarren desinfecteren in een supermarkt. 

Omdat hij eind vorig jaar van statuut veranderde (hij stopte als zelfstandige in hoofdberoep en ging spelen via interimkantoren) valt hij tussen twee stoelen in wanneer het aankomt op overheidssteun. "Wanneer je als muzikant kan bewijzen dat je 10 dagen gewerkt hebt in 2019, heb je recht op tijdelijke toegang tot de gewone werkloosheid, maar ik kan noch het een noch het ander bewijzen. Want ik heb altijd bijdragen betaald aan de RSVZ (Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen) en niet aan de RSZ (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, die de sociale bijdragen bij de werknemers int)."

"Een typisch Belgisch verhaal: verschillende overheden, verschillende beslissingen, verschillende diensten, dus geen enkele steunmaatregel, geen hinderpremie. Ook een tijdelijke werkloosheidsuitkering heb ik nog niet gekregen, het is wachten op de RVA (Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening)."

Renard heeft de éénmalige steunpremie van 1.500 euro aangevraagd, maar nog niet gekregen. "Begrijp me niet verkeerd: dat is veel geld, dat is een maand lang winkelkarren desinfecteren, maar het is geen structurele oplossing. En ik ben echt niet de enige met dat verhaal." Volgens hem zitten veel jonge muzikanten in hetzelfde schuitje, omdat ze op het vlak van sociale zekerheid nog niet veel hebben opgebouwd. 

Daarom wil Renard dat de overheid bekijkt of er voor die jonge groepen en muzikanten een basisinkomen voorzien kan worden.  "De politiek strooit met grote cijfers, veel gaat naar gemeentes: maar wat gebeurt er eigenlijk met dat geld? Zeker nu er op lokaal niveau veel kleine evenementen geannuleerd zijn? Wij zijn als artiest nog altijd de onderlaag van dit ecosysteem." 

Volgens Renard moeten er snel weer evenementen doorgaan, zijn er extra structurele financiële maatregelen nodig en moet de sector een duidelijk perspectief krijgen. "Als ze nu zouden zeggen: er is een structurele maatregel en je kan nog een jaar niet werken: ok, maar nu is er niets." Zelf bekijkt hij zijn financiële situatie maand per maand. Hij zoekt een andere job in het muziekonderwijs en hoopt op een vaccin tegen COVID-19. "Maar ik ben vaak bang, het houdt me elke dag bezig."

Pepijn Mesure (30) is al 8 jaar geluids- en theatertechnicus, en combineert dat met allerlei opdrachten in de muziekwereld. Zo begeleidt hij als tourmanager verschillende artiesten bij concerten. Daarnaast is hij betrokken bij theater- en dansproducties van het gezelschap Ontroerend Goed en choreograaf Wim Vandekeybus.

"Ik heb in maart 2 dagen gewerkt, aan de installatie van een ronddraaiend podium in Amsterdam: toen was de lockdown er, en daarmee einde voorjaar", vertelt hij. Na maanden zonder culturele opdrachten heeft hij vanaf deze week tot eind augustus een tijdelijke job bij de Vooruit in Gent. "We werken aan een nieuwe theaterproductie, die normaal in oktober in première gaat in Bordeaux. Zal dat effectief gebeuren? Kunnen we try-outs doen voor een beperkt publiek? Wat na deze opdracht? Je durft niet na te denken over de toekomst, want die wordt je misschien opnieuw afgepakt."

Mesure is geen zelfstandige, maar rijgt de opdrachten normaal aan elkaar. "Project afgerond, einde tijdelijk contract: zo gaat dat. Verder werk ik via dagcontracten, en heb ik dus geen stevig vangnet", legt hij uit.  Mesure heeft een werkloosheidsuitkering gekregen, van ongeveer 1.000 euro per maand. En hij heeft de éénmalige steunpremie van 1.500 euro aangevraagd. "Maar die procedure loopt nog, dus ik moet daar voor eind september niet op rekenen. Terwijl elke dag er financieel nu al één te veel is. Ik leef zuinig, en ik ben dankbaar dat vrienden en familie me een beetje ondersteunen."

De horeca en de installatie van zonnepanelen bieden een tijdelijke uitweg. "Al neemt dat werk in de horeca weer stilaan af nu de maatregelen verstrengd zijn, en er minder klanten komen. Gelukkig had een vriend al verschillende keren gevraagd om bij te springen bij de installatie van zonnepanelen. Voor je het weet sta je daar, op een plat dak bij 30 graden. Niet echt mijn ding, maar ik heb alle werk aangenomen dat op mijn pad is gekomen. Om te kunnen eten."

Mesure zegt dat hij in de put heeft gezeten, en de ene dag gaat beter dan de andere. "Ik wil niet te veel nadenken over wat had kunnen zijn: potentieel de beste zomer in mijn carrière, met veel opdrachten, in binnen- en buitenland. Maar ik zal het nooit weten."

Volgens Mesure heeft de cultuursector meer nodig dan alleen financiële steun. "Mensen die tussen de mazen van het net vallen, hebben hulp nodig. Maar we willen vooral perspectief en vertrouwen. Geef ons de kans om evenementen te organiseren, op zijn minst semi-rendabel. We doen allemaal graag onze job, maar als dit nog lang duurt, dan kunnen we niets meer doen. Ik vrees voor een brain drain (hoog opgeleide mensen die vertrekken, red.) in de sector, omdat mensen met bakken ervaring gedwongen worden om ander werk te zoeken."

Griet De Blende (48) is 11 jaar zaakvoerder van "Rumoer". Ze zorgt er met dat boekingskantoor voor dat "haar" 22 artiesten kunnen optreden, lezingen geven, ... Ze begeleidt ervaren muzikanten als Stef Bos en Buurman, jazzartiesten zoals Tutu Puoane, en beginnende artiesten als The Radar Station, winnaar van talentenjacht "De nieuwe lichting" vlak voor de lockdown. "In theorie hadden ze een prachtige zomer in het vooruitzicht: ideaal om publiek op te bouwen voor ze dit najaar hun plaat uitbrengen." Maar toen kwam corona en was alles anders.

Dat de evenementensector pas als laatste weer zou kunnen heropstarten: dat was voor Griet snel duidelijk. "In het begin hadden we daar vrede mee. Maar nu groeit de frustratie omdat wij zien dat verwante industrieën zoals bioscopen en de sportwereld wél mogen opstarten. Terwijl de muziekindustrie als geen andere evenementen coronaproof kan organiseren. België is koploper op vlak van organisatie."

Voor boekers als Griet voelen de voorbije maanden als een processie van Echternach. "We hebben zeker geen vakantie gehad, maar voltijds doorgewerkt, met weinig of geen inkomsten", vat ze samen. Eerst werden de concerten van afgelopen voorjaar geannuleerd en uitgesteld. Maar door de aanhoudende veiligheidsmaatregelen bleek ook een normale festivalzomer uitgesloten. Verplaatste concerten vielen een tweede keer in het water. En ook dit najaar is er niet veel mogelijk.

"Na de versoepelingen heb ik opnieuw tientallen concerten kunnen boeken in kleine bezetting. Organisaties en gemeenten vlogen daarop om toch iets aan te kunnen bieden. En zo konden artiesten weer spelen. In juli hebben al die herboekte concerten kunnen plaatsvinden. Maar omdat we pas in juni weer plannen konden maken na de versoepeling van de maatregelen, waren de meeste concerten voor augustus. Toen kwam de Veiligheidsraad opnieuw met strengere maatregelen: een echte mokerslag voor de muziekwereld. Van de 53 herboekte concerten in augustus blijven er nog 12 over."

Minder optredens in kleinere bezettingen voor een beperkt publiek: dat heeft financiële gevolgen. "Wij werken voor een commissie van 15%, dat is zo in de hele business. We verdienen dus minder aan een voorstelling van 600 euro dan op een concert dat aan 10.000 euro wordt verkocht." Griet is zelfstandige en werkt in haar bedrijf met 2 mensen samen die ze graag aan boord wil houden. "Gelukkig hebben we een beetje reserve, en houden we voorlopig vol. Maar de balans aan het einde van het jaar wordt vreselijk."

De sector wil vooruit: iedereen wil werken, benadrukt ook Griet. "Zelfs evenementen die coronaveilig zijn georganiseerd, worden plots geannuleerd door lokale besturen. Die beslissingen worden doorgetrokken naar het najaar, wat een industrie die al maanden platligt helemaal naar beneden trekt. Het lijkt alsof politici en virologen nog nooit de binnenkant van een concertzaal hebben gezien", zegt ze boos. "Niemand van hen is komen kijken hoe we evenementen organiseren, hoe we zowel artiesten als publiek veilig houden. Dat is frustrerend."

Maarten Dever (35) is lichtman voor artiesten als Selah Sue, Milow, Bazart en Hooverphonic en heeft een verhuurbedrijf met audiovisueel materiaal. Ook hij zag vanaf maart alles in zijn agenda wegvallen: een verlies van 95% van zijn inkomsten in vergelijking met vorig jaar.  "Die 5% die overblijft, is goodwill omdat sommige artiesten een poging hebben gedaan om in het begin van de zomer nog iets te doen. Het is nu nog kalmer dan in de winter, terwijl wij vooral onze omzet halen in de zomer natuurlijk." 

Als zelfstandige heeft hij recht op een overbruggingskrediet (1.290 euro per maand in zijn geval), maar hij leeft ook erg mee met zijn collega's die met dagcontracten werken en zelfs dit geluk niet hebben. Daarnaast moet hij zijn spaargeld nu aanspreken. "Je moet hopen dat je niet alleen woont en dat je partner niet in de sector werkt."

Opnieuw kunnen opstarten: dat is volgens Dever nu prioriteit, en dat is perfect mogelijk. "Er zijn 101 mogelijkheden om een evenement veilig te laten doorgaan. Ze moeten ons dringend onze job weer laten doen. En dan gaan er minder bedrijven en zelfstandigen die overheidssteun nodig hebben. Laat ons bekijken wie er gezond was voor de coronacrisis en hen opnieuw een waardig bestaan geven tot we weer kunnen overgaan naar het echte normaal. Want ik weiger te aanvaarden dat dit het "nieuwe normaal" is."  

Als er niet meer financiële steun van de overheid komt, vreest ook Dever, net als Pepijn Mesure, dat er op termijn veel kennis verloren zal gaan in de sector. "Dat gebeurt nu al: veel mensen zoeken een alternatief omdat ze financieel in de problemen zitten. Omdat ze wel moeten. Op termijn wordt dat een drama, want we zijn wereldtop met de evenementensector", benadrukt hij. "Het beste voorbeeld is U2. Dat is een volledig Belgische productie, van de kleinste vijs tot de grootste vrachtwagen. Het zou toch zonde zijn als we dat volledig laten verdwijnen?"

Een vraag die Dever intussen dagelijks krijgt, is hoe lang hij deze onzekere situatie nog volhoudt.  "Ik hou deze situatie financieel nog vol tot december. Mentaal, dat weet ik niet, dat hangt van dag tot dag af. " Toch blijft hij hoopvol. "Ik denk dat we in de evenementensector mentaal heel weerbaar zijn en dat we - wanneer we weer iets mogen doen - onszelf en het publiek weer gaan blij maken."

Bekijk hier nog eens de compilatie van de vier getuigenissen van Thomas, Pepijn, Griet en Maarten: