Meer afstandsonderwijs vanaf 3e middelbaar en sneltesten: dit staat in expertenrapport over onderwijs na herfstvakantie

Het rapport, dat zondag uitkwam, was zo alarmerend dat minister Ben Weyts meteen het roer omgooide. Het is opgesteld door maar liefst 12 experts, onder wie Erika Vlieghe, Marc Van Ranst, Pierre Van Damme, Geert Molenberghs, Niel Hens, Christel Faes e.a. Hieronder blikken we even terug maar ook vooruit. Want het rapport bevat een aantal opvallende aanbevelingen.

Experts concluderen in het rapport dat "het in principe mogelijk is gebleken om het onderwijs veilig te organiseren" maar dat door de druk van het stijgend aantal besmettingen in de maatschappij ingrijpen nodig was. Want door die algemene stijging was ook in het onderwijs een "stijgende en versnellende evolutie (van het aantal besmettingen, red.) onhoudbaar, zelfs al is de school niet de motor van de epidemie." De uitstekende inspanningen van het onderwijs werden jammer genoeg bedreigd door de slechte cijfers in de maatschappij, is de conclusie. 

Twee grafieken spreken boekdelen: enerzijds die over de besmettingen bij het onderwijzend personeel in Vlaanderen. Daar begon de curve vanaf begin oktober plots steil omhoog te gaan omdat steeds meer leerkrachten  uitvielen omdat ze besmet waren geraakt. In de grafiek hieronder is te zien hoe explosief de stijging bij het personeel wel was, met ongeveer een verviervoudiging in twee weken tijd.  

Daarnaast waren er ook de covidbesmettingen bij de leerlingen.  Die bleven lange tijd stabiel. Maar de meest recente cijfers van de vrije CLB's (centra voor leerlingenbegeleiding) toonden dat  vanaf 6 oktober de besmettingen gevoelig begonnen te stijgen. Tijdens de twee weken voorafgaand aan 18 oktober waren er al bijna 75% meer leerlingen besmet geraakt dan in de twee weken voorafgaand aan 6 oktober (1771 leerlingen op 18/10 tegenover 1021 op 6/10).

Midden september was er al een eerste opvallende stijging (van 468 naar ongeveer 1000 leerlingen), waarna de besmettingen leken te stabiliseren. Maar de jongste sprong deed dus de alarmbellen afgaan: "We stellen vast dat ook bij de leerlingen het aantal besmettingen in een exponentiële fase is gekomen", klinkt het in het rapport. Dat effect was wellicht kleiner in de lagere scholen en de eerste graad in het middelbaar, maar veel groter in de tweede en derde graad. De experts baseren zich hiervoor op cijfers uit het Franstalig onderwijs. 

Biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt/KU Leuven) is één van de auteurs van het rapport en wil het nog wat duiden, nu het toch is uitgelekt. "Voor alle duidelijkheid: het was nooit de bedoeling dat het rapport publiek zou worden, maar nu het toch zover is, wil ik er wel iets over kwijt." Het onderwijssysteem in Vlaanderen stond sowieso al zwaar onder stress door corona, zegt Molenberghs. Maar wat de doorslag gaf voor het advies aan minister Weyts, was de situatie in het Franstalig onderwijs. Dat bleek "bijna niet meer mogelijk om nog goed te organiseren." In Vlaanderen was de toestand minder erg. Maar uit voorzorg achtten de deskundigen het beter om ook hier in te grijpen.

De alarmerende stijging van de Vlaamse cijfers en de ontwrichting van het Franstalige onderwijs, noopten dus tot actie. "Het idee dringt zich op om via een korte time-out voor scholen de vicieuze cirkel van infecties te kunnen doorbreken, en op die manier hopelijk ook de piek van deze tweede golf te kunnen vervroegen en verlagen", luidde de conclusie in het rapport.

De experts stelden drie opties voor:

• de herfstvakantie verlengen tot en met woensdag 11 november, zoals in het Franstalig onderwijs
• verlengen tot en met vrijdag 13 november
• de vakantie vervroegen naar woensdag 28 oktober én ze laten doorlopen tot 11 november. 

Minister Ben Weyts koos uiteindelijk voor het eerste voorstel, en verlengde de herfstvakantie tot en met 11 november: dat leerlingen elkaar 12 dagen niet ontmoeten, kan de opmars van het virus stoppen, zodat er weer een goede basis is om te hernemen op 12 november. Een soort propere lei, als het ware. Al hadden de experts het liever nog wat langer gezien: ze noemen die pauze "relatief kort"  - het gaat om anderhalve tot twee keer de mediane incubatietijd van het virus. 

"Ons advies was (is) bedoeld om de maatschappij de reset te geven die nodig is, en op die manier ook de principes van het onderwijs zo ongeschonden mogelijk te houden, niet enkel dit semester, maar ook de rest van het schooljaar", zegt Molenberghs. Hij hoopt dat de reset-knop, zowel in de maatschappij als in de scholen, de R-waarde (aan hoeveel andere personen een besmet persoon het virus doorgeeft, red.) onder 1 kan doen zakken. "Dan is het pure winst. Dit was een ideaal moment om het te doen." 

Over de keuze van Weyts zegt hij dat "meer altijd beter is, maar dat dit ook al goed is". Eén week was sowieso te kort geweest: "Met één week kon je niet twee incubatieperiodes van het virus overbruggen. Als je het virus drie keer de trein zou doen missen, dan heb je een heel grote winst, maar met twee zijn we ook al tevreden. Met die keuze kunnen we zeker leven, je moet een balans zoeken in de maatschappij." Molenberghs benadrukt in dat verband "de goede communicatielijn" met de minister.

In het rapport staan ook suggesties voor de (nabije) toekomst, omdat het virus ons wellicht nog zeker tot volgende zomer parten zal blijven spelen. Misschien is het geen slecht idee om een dergelijke "reset" nog eens een tweede keer te doen voor de scholen, opperen de experts: "We moeten nadenken om deze oefening te herhalen in de krokusvakantie, zonder nu al een engagement te nemen. Een regelmatig herhaalde afkoelingsperiode kan ervoor zorgen dat het onderwijs maximaal openblijft gedurende de rest van het schooljaar."

Molenberghs benadrukt dat dit nog hypothetisch is: "Wij zeggen: denk er al eens over na, zonder erover te beslissen. Dat kan later nog, in januari bijvoorbeeld." De redenering is: als er nu al over is nagedacht, kan er later snel geschakeld worden.  

Om de langere vakanties te compenseren, zou het niet slecht zijn om na te denken over een kortere grote vakantie: "Eventueel de moeilijke discussie aangaan om de zomervakantie enigszins te verkorten", staat in het rapport.  

Opvallend: na de langere herfstvakantie pleiten de experts ervoor om het onderwijs te laten heropstarten "in een vorm die strikt is aangepast aan de epidemiologische situatie", met name de oorspronkelijke code oranje, waarbij leerlingen van het derde tot zesde middelbaar (tweede en derde graad) maar 50 procent aanwezig zijn op school. De andere leerlingen (die uit het kleuter- en lager onderwijs en de eerste twee jaar van het middelbaar) vallen daar niet onder. 

Daar is eerder al over gepraat. Het zou kunnen als de scholen alle leerlingen ook digitaal kunnen bereiken en als de vakbonden akkoord gaan.  

"Nu er zoveel overdracht van virus in de gemeenschap is, is het belangrijk dat we het virus uit de brand halen", zegt infectiologe Erika Vlieghe. "Dat doen we door die verlengde herfstvakantie, maar we moeten wel een duurzame manier vinden om het onderwijs weer starten, zodat we het volhouden tot de kerstvakantie. Hopelijk zullen de nieuwe maatregelen de epidemie wat vertragen, maar ook in november gaan we epidemiologisch niet fluitend door het leven gaan."

Molenberghs is zelf wat genuanceerder over de 50-50: "We willen dat de scholen dit elk individueel, of regio per regio, afwegen. Als zij zeggen 'we hebben kwetsbare jongeren en doen dit liever niet', oké, maar als ze dit liever wel doen, kan het. We zien dat sommige scholen nu al spontaan terugschakelen. Het is aan elk van hen om dit af te wegen, wij geven aan, maar de minister en zijn partners beslissen." 

In het rapport staan ook nog andere voorstellen. De experts zijn bijwijlen scherp en stellen duidelijke doelen voorop: 

• Het is "essentieel" dat er in de toekomst laagdrempelig kan worden getest op scholen: het huidige testbeleid moet dus worden aangepast: "Scholen moeten de prioriteit zijn voor het gebruik van de bestelde sneltesten." 
• Op het openbaar vervoer moet voldoende capaciteit worden voorzien: "De huidige crowding is onaanvaardbaar en doet vele inspanningen teniet". 
• Gebruik de langere vakantie niet om naar het buitenland te gaan op plaatsen waar veel mensen samenkomen, vragen virologen: "Zoveel mogelijk in eigen streek blijven is aanbevolen."
• De experts pleiten ervoor om de zwakkere leerlingen extra in de gaten te houden, want zij zijn het kwetsbaarst in de huidige situatie.
• Experts pleiten voor een verdere informatiecampagne over mondmaskers op school, voor verdere preventieve maatregelen binnen de schoolmuren en ook daarbuiten, met "flankerende maatregelen in de maatschappij".