Saudi-Arabië en veel Arabische regeringen zitten verveeld met Franse boycot en cartoons

Gisteren heeft de Turkse president Recep Tayyip Erdogan moslims opgeroepen tot een boycot van Franse producten. In Koeweit, Jordanië en Qatar zijn schoonheidsproducten uit Frankrijk uit de rekken van winkels en warenhuizen gehaald, maar dat gebeurde niet op bevel van de lokale regeringen, wel van moslimgroepen of van bezorgde winkeleigenaars die geen herrie willen.

Een woordvoerder van de Saudische regering schippert tussen beide: hij veroordeelt het publiceren en het gebruik van cartoons van de profeet Mohammed, maar ook "alle vormen van terrorisme", zonder daarbij de moord op de Franse geschiedenisleraar Samuel Paty met name te vermelden. Of anders: de Saudi's zitten zoals wellicht andere regeringen in de islamwereld verveeld met de kwestie, maar ze willen zich ook niet laten opjagen.

Aartsrivaal Iran heeft de Franse ambassadeur om uitleg gevraagd, noemt de Franse reactie "onverstandig" en betreurt "dat Frankrijk haat tegen de islam toelaat onder het mom van vrijheid van meningsuiting", aldus de Iraanse staatstelevisie. Toch lijkt het Iraanse regime niet veel zin te hebben in een rechtstreekse aanvaring met Parijs, ook al hebben pro-Iraanse groepen gisteren betoogd voor de Franse ambassade in buurland Irak. Frankrijk speelt een belangrijke rol in het behoud van het nucleaire akkoord rond Iran en kan een belangrijke handelspartner voor Iran worden als de VS na de verkiezingen het inzake Iran wat rustiger aandoet, zoals Teheran hoopt.

Aanleiding voor de heisa is de brutale moord op de geschiedenisleraar Samuel Paty in een school nabij Parijs vorige week. Paty had in de les cartoons van Mohammed gebruikt om het begrip vrijheid van meningsuiting uit te leggen. Daarom is hij vermoord door een Tsjetsjeense extremist.

(Lees verder onder de foto.)

Dat heeft een grote schok veroorzaakt in de Franse republiek, waar vrijheden zoals die van meningsuiting en scheiding van kerk en staat heilig zijn. Op een plechtigheid voor Paty legde president Emmanuel Macron daar nog eens de nadruk op en verdedigde hij het recht om cartoons te maken van iedereen. Macron wil ook maatregelen om te vermijden dat radicale groepen greep krijgen op de moslims in Frankrijk, onder meer door controle van de financiering van islamitische stichtingen en moskeeën die zich achter de waarden van de republiek moeten scharen, dus ook achter de scheiding van religie en staat en de gelijkheid van mannen en vrouwen.

In Frankrijk zelf heeft de moslimgeestelijke opgemerkt dat de wet cartoons en karikaturen toelaat. Hij raadt moslims aan om deze cartoons te negeren en daarin het voorbeeld te volgen van de profeet zelf, toen die volgens de traditie bespot werd door een menigte.

Macron was niet tegen de islam op zich, maar wel tegen de extremistische variant daarvan. Toch voelen veel moslims zich geviseerd, maar er speelt veel politiek mee bij die verontwaardiging. 

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan was er als de kippen bij om een boycot van Franse producten af te kondigen. Erdogan ondermijnt in eigen land al meer dan een decennium de seculiere republiek die Mustafa Kemal Atatürk in de jaren 20 gevestigd had. Bovendien ligt hij al veel langer op ramkoers met Macron en Frankrijk. Zo steunen Parijs en Ankara tegengestelde groepen in Syrië (Koerden vs. pro-Turkse rebellen), Libië (Tripoli tegen Haftar) en Nagorno-Karabach (Armeense diaspora in Frankrijk tegenover Turkse steun voor Azerbeidzjan). Franse vliegtuigen en de marine hebben zich ook openlijk geschaard achter Griekenland en Cyprus tegenover Turkse claims op olie- en gasvoorraden in de oostelijke Middellandse Zee.

Ook de Pakistaanse premier Imran Khan heeft uitleg gevraagd aan Frankrijk. Hij staat in eigen land onder zware druk van radicale moslimgroepen en zijn aanvankelijke populariteit is tanende. Zich dan verontwaardigd tonen over "een belediging voor de islam" komt dan van pas om het imago bij een deel van de bevolking op te krikken of tenminste ergernis naar buitenuit om te leiden.

Vandaag hebben in Bangladesh tienduizenden mensen betoogd tegen Frankrijk en tegen Macron. Dat was een initiatief van de "Islami Andolon Bangladesh", een groep die ijvert voor de invoering van de islamitische wet (sharia) in Bangladesh. De groep uitte ook kritiek op de eigen premier sheikh Hasina Wajid omdat ze zich niet uitgesproken had tegen Frankrijk. De bevolking van de Volksrepubliek Bangladesh is dan wel voor 90 procent moslim, volgens de grondwet is het een seculiere republiek (net als Frankrijk dus), al is de islam er wel staatsgodsdienst. Overigens was de opkomst in Bangladesh groot, maar moet die worden bekeken tegen de achtergrond van een bevolking van 160 miljoen inwoners.

Het voorbeeld van Bangladesh typeert en relativeert overigens een beetje de anti-Franse heisa in de islamwereld. Die wordt vooral aangewakkerd op sociale media en door een aantal overheden die er belang bij hebben. De voorbije dagen werd er tegen Frankrijk betoogd in een aantal landen, maar vooral ook in dat deel van Libië dat door Turkije wordt gesteund en bij pro-Turkse rebellen in Syrië en in de door de radicale Palestijnse groep Hamas gecontroleerde Gazastrook. In Libanon viel een geplande betoging deels tegen. 

Dat wil niet zeggen dat er geen ergernis is, maar in landen als Tunesië woeden ook discussies over vrije meningsuiting tegenover godsdienst en zijn de meningen verdeeld. De meeste regeringen in de islamwereld lijken -net zoals de Saudi's- vooral verveeld te zitten met de rel. Sommige andere hopen dan weer de aandacht te kunnen afleiden van binnenlandse problemen zoals de coronacrisis en de sociaal-economische gevolgen daarvan.

Nu is het ook kort door de bocht door enkel naar de islam of radicale versies daarvan te wijzen, ook christelijke, joodse, hindoeïstische en andere religies of nationalistische groepen tonen zich de voorbije decennia steeds minder tolerant tegenover "beledigingen". In een verdediging van vrije meningsuiting merkte de Britse komiek Rowan Atkinson (Mr. Bean, Blackadder) vorig jaar op "hoe verschrikkelijk prikkelbaar en intolerant de maatschappij is geworden tegenover zelfs de mildste afwijkende opmerking". Hij deed dat onder de slogan "Feel free to insult me!".