Een oorlog die snel kan uitbreiden: hoe is het zover kunnen komen in Ethiopië?

Premier Abiy Ahmed zelf was daar duidelijk over: de machthebbers in de deelstaat Tigray zijn begonnen. Zij hebben “de laatste rode lijn” overschreden door een basis van het Ethiopische leger in Tigray aan te  vallen. Daarom kon hij niet anders dan een militair offensief te beginnen in Tigray. De oorlog is nu z’n tweede week ingegaan.

Bekijk de analyse van Stijn Vercruysse uit "Terzake" hier en lees voort onder de video:

Het is in de eerste plaats een strijd om macht. Vóór Abiy Ahmed premier werd (in 2018) had de partij die de deelstaat Tigray bestuurt (TPLF: Tigray People’s Liberation Front) het voor het zeggen in Ethiopië. Sinds hij premier geworden is, zijn ze die macht kwijt, door de hervormingen die hij doorvoerde.

“Het TPLF werkt mij tegen en saboteert mijn hervormingen”, zegt de premier. “Nee,” antwoordt de TPLF, “de premier wil met zijn hervormingen alle macht naar zich toetrekken en onze autonomie afpakken.”

De oplopende spanningen daarover hebben uiteindelijk tot deze oorlog geleid.

Ethiopië is een federale staat met deelstaten gebaseerd op taalgebieden en bevolkingsgroepen. Die deelstaten hebben een grote autonomie.

De federale regering werd tot 2018 bestuurd door een coalitie van de vier grote partijen, gebaseerd op de vier grootste bevolkingsgroepen. Het TPLF, van de deelstaat Tigray, domineerde die coalitie.

De macht van het TPLF was niet in verhouding, want de Tigray maken maar zes procent van de Ethiopische bevolking uit. Dat is historisch zo gegroeid (Het TPLF heeft het communistische regime omvergeworpen). Dat kon blijven duren omdat de regeringscoalitie Ethiopië met ijzeren hand regeerde. 

Maar vanaf 2015 werd het protest tegen die dominantie heviger, vooral bij de twee grootste bevolkingsgroepen: de Oromo en de Amhara. In 2018 nam toenmalig premier Hailemariam Desalegn daarom ontslag en hij werd vervangen door een Oromo: Abiy Ahmed.

Toen hij aan de macht kwam, voerde hij aan een razend tempo democratische hervormingen door. Hij liet oppositiegroepen toe en liet politieke gevangenen vrij. Opposanten in ballingschap kwamen terug naar Ethiopië. De economie werd opengesteld voor meer buitenlandse investeerders. De internationale gemeenschap juichte zijn hervormingen toe en hij kreeg de Nobelprijs voor de Vrede.

Abiy ontbond de regeringscoalitie en richtte een eenheidspartij op: de Vooruitgangspartij. De drie grootste etnische groepen deden mee, maar de Tigray (TPLF) weigerden. Ze zagen hun macht afbrokkelen en isoleerden zichzelf steeds meer.

Zij – en ook andere kleine bevolkingsgroepen - zien het streven naar Ethiopische eenheid van Abiy Ahmed als een poging om hun autonomie af te pakken en om zelf meer macht te vergaren.

Volgens vele analisten ging Abiy Ahmed te driest te werk in zijn hervormingsdrift en had hij voorzichtiger te werk moeten gaan en meer moeten onderhandelen. 

De ruzie met de TPLF escaleerde in het voorjaar. Premier Abiy Ahmed besloot – omwille van de coronapandemie - de federale en regionale verkiezingen, voorzien voor april 2020, uit te stellen naar volgend jaar.

Onwettig, vonden ze in Tigray, hij wil alleen maar langer aan de macht blijven. En dus organiseerden ze in september hun eigen regionale verkiezingen. Het TPLF won met 98%, maar het federale parlement van Ethiopië verklaarde de uitslag ongeldig. Het TPLF erkende op zijn beurt de Ethiopische regering niet meer. Die weigerde daarop nog langer geld te geven voor regionaal beleid, wat de TPLF een oorlogsverklaring noemde. Tigray kopstukken werden uit de regering gezet en zo ging het van kwaad naar erger, tot de Ethiopische legerbasis in Tigray werd aangevallen. (Lees verder onder de foto.)

Die legerbasis, in de regionale hoofdstad Mekelle, is het hoofdkwartier van de noordelijke eenheden. Die maken zowat 40% van het hele Ethiopische leger uit: zowel qua materieel als soldaten.

Dat kon Abiy naar eigen zeggen niet over zich heen laten gaan en dus begon hij een offensief tegen het TPLF. Waarnemers zeggen wel dat zijn troepen al langer klaar stonden. De timing van de Amerikaanse verkiezingsnacht was wellicht niet toevallig.

Het lijkt erop dat Abiy het TPLF klein wil krijgen, en het lijkt erop dat het TPF geen herverdeling van de macht wil. Een impasse dus.

De twee legers die nu tegenover elkaar staan zijn allebei zo sterk dat niemand verwacht dat de oorlog snel voorbij zal zijn. Het Ethiopische leger staat bekend als één van de meest performante van Afrika, maar ook het regionale leger van Tigray is niet te onderschatten. Bovendien wordt die troepenmacht aangevuld met eenheden uit het nationale leger. Die zijn overgelopen, omdat ze niet willen vechten tegen de Tigray (meestal zijn het zélf Tigray). Met hen kwam een deel van de tanks, afweergeschut en ander militair materieel mee.

Waarnemers vrezen dat deze oorlog tienduizenden doden zou kunnen maken.

Vroeger konden de leiders van Eritrea en Tigray het goed met elkaar vinden, want ze verdreven samen de Ethiopische dictator Mengistu in 1991. Eritrea werd onafhankelijk en rebellenleider Isaias Afwerki werd president. Hij is dat nog steeds.

In Ethiopië werd rebellenleider Meles Zenawi (van het TPLF) premier. Hij bleef dat tot z'n dood in 2012.

Maar ze geraakten het niet eens over de grens, en vochten een bloedige oorlog uit die duurde van 1998 tot 2000. Daarbij vielen naar schatting 100.000 doden. Er kwam een staakt-het-vuren en het conflict bleef jarenlang bevroren, tot premier Abiy Ahmed in juli 2018 vrede sloot met Afwerki en daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.

Ondanks die ‘vrede’ zijn de regeringspartij in Eritrea en het TPLF tot op vandaag aartsvijanden gebleven. De Eritrese dictator Afwerki ziet het TPLF als een bedreiging voor zijn regime en kon dankzij die vredesdeal de invloed van het TPLF verder ondermijnen.

Hij zou de militaire luchthaven van Asmara (de hoofdstad van Eritrea) ter beschikking hebben gesteld van de Ethiopische gevechtsvliegtuigen. Vandaar de raketaanval op Asmara door het TPLF van afgelopen weekend.

Ooggetuigen vertellen dat er nu Eritrese troepen meevechten in Tigray. Dat is vooralsnog niet bevestigd, maar de vrees voor een nieuwe oorlog met Eritrea is groot. Het conflict is in elk geval internationaal geworden.

Ethiopië is het tweede grootste land van Afrika met 110 miljoen inwoners. Het grenst aan zes landen in de turbulente Hoorn Van Afrika. Ethiopië wordt nu als de stabiliserende factor gezien, de vredesmaker in een volatiele regio, maar het land is nu zelf in oorlog. 

Ethiopië is ook één van de grootste leveranciers van vredestroepen ter wereld. Vooral in Somalië zijn ze van groot belang. De regering heeft daar nu al duizenden vredessoldaten teruggetrokken.

Het is uitkijken naar de rol van Soedan, dat zelf in een overgangsproces zit en de grootste moeite heeft om de stabiliteit in eigen land te bewaren of te herstellen. De tienduizenden Ethiopische vluchtelingen die nu de grens oversteken naar Soedan, zouden de evenwichten en de relatieve rust kunnen verstoren.

Soedan, Egypte en Ethiopië zijn het trouwens onderling nog altijd niet eens geraakt over de Grand Renaissance Dam in Ethiopië. Die dam op de Nijl moet een deel van Ethiopië van elektriciteit voorzien, maar Soedan en Egypte vrezen dat ze daardoor watertekorten zullen krijgen. Wat als Soedan deze kwestie betrekt in het conflict?

Het geweld kan niet alleen internationaal escaleren, ook intern kan de oorlog overslaan naar andere deelstaten waar er onvrede is over Abiy Ahmeds hervormingen.

Er zijn ook zorgwekkende berichten over etnische conflicten. Het Ethiopische parlement heeft van 39 parlementsleden uit Tigray hun juridische onschendbaarheid afgenomen. Op verschillende plekken worden mensen uit Tigray geviseerd. In een gelekt intern VN-rapport staat dat de Ethiopische politie in een kantoor van het Wereldvoedselprogramma een lijst heeft opgevraagd van alle Tigray personeel. Hetzelfde zou gebeurd zijn bij de firma die de ambassade van de Europese Unie beveiligt.

De Ethiopische regering en het TPLF beschuldigen elkaar van oorlogsmisdaden. Amnesty International documenteerde al een massaslachting onder burgers. 

Verschillende hulporganisaties waarschuwen voor een humanitaire ramp. Volgens de VN zouden 9 miljoen mensen afhankelijk kunnen worden van humanitaire hulp.

Er wonen 5 à 6 miljoen mensen in Tigray alleen. Hoeveel doden er al gevallen zijn bij de bombardementen en de gevechten op de grond is onmogelijk te achterhalen, want geen enkele journalist mag de regio binnen. We kunnen ons enkel baseren op de getuigenissen van de tienduizenden die de regio ontvlucht zijn, meestal naar Soedan. Ze maken zich daar klaar voor 200.000 vluchtelingen.

In Tigray zelf worden trouwens ook tienduizenden vluchtelingen uit Eritrea opgevangen. In Ethiopië zijn er honderdduizenden Somalische en Zuid-Soedanese vluchtelingen.

Er dreigt in de regio ook een ernstige voedselcrisis. Vóór deze oorlog waren daar al 600.000 mensen afhankelijk van voedselhulp. Nu geraakt er geen nieuwe hulp meer binnen en er is al sprake van tekorten. Hulporganisaties onderhandelen over een humanitaire corridor.

In een opiniebijdrage op deze website waarschuwen wetenschappers voor een herhaling van de iconische hongersnood van ‘84-’85, waarbij naar schatting 600.000 doden vielen. Die hongersnood vond plaats in hetzelfde gebied.

Zo ver zal wellicht niemand het laten komen, maar de regio wordt wel geteisterd door een sprinkhanenplaag die een groot deel van de oogst vernield heeft, en bovendien zitten ze daar middenin het hongerseizoen: de periode tussen het opgeraken van de vorige oogst en het wachten op de nieuwe oogst.

Wat begon als een strijd om macht, dreigt nu een oorlog te worden die Ethiopië uit elkaar kan doen vallen. Het is de bevolking die daarvan het slachtoffer zal zijn.