Hoe de sociale media een rol speelden bij bestorming van het Capitool: "Triest hoogtepunt van 4 jaar nepnieuws" 

Nepnieuws en desinformatie ondermijnen de geloofwaardigheid van mensen en instellingen, is gisteren gebleken in Washington. "Ze kunnen de samenleving beschadigen en onder druk zetten, en aanzetten tot (dodelijk) geweld", zegt Tim Verheyden in "De wereld van Sofie" op Radio 1.   

De begrippen "fake news" en "alternative facts" hangen samen met het begin van het presidentschap van Donald Trump, brengt Verheyden in herinnering. 

Eerst wierp Trump tijdens een persconferentie een CNN-journalist "You're fake news!" voor de voeten. Kort daarop deed het begrip "alternative facts" zijn intrede, nadat op tv-beelden te zien was dat de eedaflegging van Trump niet "de grootste ooit" was, maar juist minder druk werd bijgewoond dan normaal gezien het geval is.   

In november maakten we een overzicht van opmerkelijke uitspraken van president Trump en zijn medewerkers over nieuws en media. Dat kunt u hier herbekijken (de tekst gaat hieronder door):

Intussen leven we steeds meer in een wereld waarin verschillende groepen in een eigen wereld, met een eigen waarheid, kunnen vertoeven, vooral dankzij de sociale media. Die beloofden ons dichter bij elkaar te brengen en meer dan ooit in contact te brengen met de meest uiteenlopende informatie, maar het tegendeel is waar gebleken. 

"Vandaag zie je dat de sociale media hebben bijgedragen tot wat de rabbit hole wordt genoemd, de konijnenpijp of ook wel de fabeltjesfuik", zegt Tim Verheyden. "Als je een groep of een mening volgt, dan zie je daarna vaak steeds meer van hetzelfde opduiken, en het is moeilijk om dat patroon te doorbreken. Als je gelooft in bepaalde leugens, krijg je almaar meer van dat soort berichten te zien, en wordt het moeilijk om te onderscheiden wat echt is en wat niet."

Beluister het gesprek met Tim Verheyden hier:

"Wat we gisteren in Washington hebben gezien, is ook een gevolg van de algoritmes waarmee sociale media als Twitter en Facebook werken", zegt ook Amerikaspecialist Jan Balliauw. "Daardoor creëer je een soort van echokamers waarin je alleen maar meningen krijgt die je eigen gelijk ondersteunen. Daardoor zit je nu in Amerika met twee werelden, die volledig los van elkaar staan, totaal anders denken, die het ook niet meer eens zijn over wat feiten zijn en dus ook niet meer met elkaar kunnen discussiëren." 

Bekijk het gesprek met Jan Balliauw in "Het Journaal" (de tekst gaat hieronder door):

Die echokamers kunnen ook worden gebruikt om ongefundeerde meningen en complottheorieën toch door een groot aantal mensen te laten aanvaarden, zoals bijvoorbeeld de foute uitspraken van Trump over verkiezingsfraude.

Zo'n complottheorie, die opdook in 2017, maar vooral de laatste maanden erg actief leeft, is de QAnon-complottheorie. Bij de bestorming van het Capitool gisteravond liepen verschillende mensen rond met QAnon-T-shirts. De opvallendste bestormer, die met zijn opmerkelijke outfit alle media haalde, was trouwens een van de voormannen van deze beweging van complotdenkers. 

Voor wie nog nooit van QAnon heeft gehoord: dat is een omstreden complottheorie die stelt dat de wereld wordt bestuurd door een samenzweerderige elite die zich onder meer schuldig maakt aan kindermisbruik. President Donald Trump is voor aanhangers de redder die tegen deze elite ten strijde trekt. 

In "Nieuwe feiten" op Radio 1 had ook socioloog Stef Aupers, specialist complottheorieën aan de KU Leuven, het over QAnon-aanhangers in het Capitool: beluister hieronder het gesprek (de tekst gaat hieronder door):

QAnon-aanhangers zijn een eerder extreem voorbeeld, maar het vertrouwen van burgers in de elite -politiek, media, bedrijfsleven- is hoe dan ook al lang in vrije val in de westerse wereld en met name ook in de VS. Als dat wantrouwen en de diepe frustratie die bij veel mensen leeft, wordt bespeeld -wat Trump tijdens zijn ambtstermijn volop heeft gedaan- dan worden die gevoelens alleen maar versterkt. 

Trump is niet alleen zeer actief op sociale media, maar ook op televisie. Op verschillende platformen deinsde hij er niet voor terug om een loopje te nemen met de werkelijkheid.

Bekijk hier de reportage van "Het Journaal" over Trump en 4 jaar nepnieuws en lees voort onder de video:

Die platformen, waaronder Trumps favoriete kanaal Twitter- hebben zijn berichten gisteravond offline gehaald. Dat hadden ze al eerder moeten doen, vinden critici. Zij zeggen dat het gisteravond zover is kunnen komen doordat sociale media als Twitter en Facebook jarenlang niet hebben ingegrepen. 

"Het is een moelijke beslissing, want sommigen zullen zeggen dat het gaat om censuur", zegt Verheyden. "Anderzijds is ze wel consequent, want volgens de richtlijnen van Facebook of Twitter worden het account of de tweets van iemand die aanzet of oproept tot geweld, verwijderd. Of die nu van de president komen of van iemand anders. Maar ze worstelen er al lang mee: er worden al langer waarschuwingen gezet bij sommige berichten van Trump."

Ze verschuilen zich ook al langer, zeggen dat ze geen medium zijn maar een platform dat de technologie aanbiedt waarop mensen hun mening kwijt kunnen. De drukkerij als het ware, die niet beslist wat er in de boeken staat. 

In "De wereld vandaag" op Radio 1 heeft ook Ike Picone, hoofddocent Media en Journalistiek aan de VUB het over de moeilijke evenwichtsoefening voor de sociale mediabedrijven. beluister het gesprek hier (de tekst gaat hieronder door):

Facebook en Instagram hebben intussen trouwens aangekondigd dat ze  de accounts van president Trump zeker nog tot het einde van zijn ambtstermijn zullen blokkeren. "Wij geloven dat de risico's om de president tijdens deze periode toe te laten onze diensten te blijven gebruiken eenvoudigweg te groot zijn", zegt Facebook-topman Mark Zuckerberg.

Twitter en Facebook zijn uiteraard ook niet de enige platformen: aanhangers van Trump, maar ook van allerhande complottheorieën, hebben al lang hun weg gevonden naar andere, minder bekende platformen.