BEKIJK: boek en tentoonstelling over Vlaamse kloosterzusters in WO II: "Soms verstopten ze 40 tot 50 Joodse kinderen"

Er was een tijd dat bijna iedereen wel een "tante nonneke" had. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog beleefde het kloosterleven in Vlaanderen een hoogtepunt en er leefden zo’n 50.000 religieuzen in talrijke congregaties verspreid over België. Anno 2021 zijn dat er nog minder dan 7.000. "Ze zijn uit ons collectief geheugen verdwenen; ze zijn volledig uit beeld," stelt Roeland Hermans van de KU Leuven vast in "De wereld vandaag" op Radio 1. Toentertijd was het leven van kloosterzusters vervlochten met dat van vele kinderen of patiënten in scholen, ziekenhuizen en allerlei instellingen. En al zeker in oorlogstijd.

Luister hier naar het gesprek met Roeland Hermans en lees daarna verder:

Al voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak maakten kloosters zich op voor wat er zou komen: "Er werden bijvoorbeeld evacuatieplannen voor patiënten uitgetekend," zegt Roeland Hermans. Het discrete leven in het klooster bleek een troef in oorlogstijd. "Zusters werden door de buitenwereld gezien als naiëf en gehoorzaam" en dat imago was een prima dekmantel voor allerlei activiteiten. 

Bekijk hier de reportage van "Het Journaal" en lees voort onder de video:

Hier en daar werden Joodse kinderen binnen de veilige kloostermuren opgevangen, soms een klein aantal dat niet opviel in een groep weeskinderen, maar in andere gevallen tot 40, 50 kinderen tegelijk voor wie dan ook voeding moest worden geregeld. "Er waren allerlei netwerken actief, waarbij Joodse organisaties contact zochten met kerkelijke autoriteiten, maar er waren ook spontane acties, waarbij een Joodse moeder bij een klooster aanbelde en haar kind bij wijze van spreken naar binnen duwde," vertelt Roeland Hermans.

Binnen het klooster waren het vaak enkel moeder overste en enkele zusters die op de hoogte waren. Bij de Zusters Annonciaden in Winksele werd een tiental Britse neergeschoten piloten verstopt. Eén van hen schreef later in zijn memoires dat een zuster hem had meegenomen naar een kamer aan de straatkant waar ze op een grammofoon "God save the King" liet horen, zich niet bewust van het grote gevaar dat ze daarmee liep.

De zusters van het Convent van Betlehem, met kloosters op verschillende plaatsen, gaven onderdak aan vluchtelingen. Ze bleven ook zorgen voor de patiënten, smokkelden voeding en organiseerden voedselverdelingen. Het klooster van de zusters van Betlehem in Duffel werd tijdens de Tweede Wereldoorlog zowel door Duitse als door Britse troepen ingenomen. De Britten vestigden er in 1944 een militair hospitaal. 

Enkele kloosterzusters waren zelfs actief in het verzet, bijvoorbeeld bij de Witte Brigade. Omgekeerd waren kloosterzusters die collaboreerden een zeldzaamheid. "Kloosters waren hiërarchisch georganiseerd; men mocht niet aan politiek doen. De afkeer van het communisme was wel algemeen. Hoogstens had iemand sympathie voor de Duitse zaak", zegt Roeland Hermans.

Kloosterzusters lijken dus eerder een anonieme rol te hebben gespeeld in de Tweede Wereldoorlog, maar schijnt bedriegt. Dat heeft er ook mee te maken dat oorlog lange tijd werd gezien als een mannenzaak, ook door historici.  "Via de focus op vrouwelijke religieuzen en hun maatschappelijke engagement krijgen we een beeld van de oorlogsgeschiedenis van kwetsbare en vaak onzichtbare mensen," volgens de auteurs van "Zusters in oorlog". 

Het gaat bovendien over "de laatste getuigen", want kloosterzusters sterven uit en hun ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog zullen niet lang meer mondeling worden doorgegeven.

Het boek "Zusters in oorlog. Leven en lijden in het klooster tijdens de bezetting" van Roeland Hermans, Kristien Suenens, Ria Christens en An Vandenberghe is uitgegeven bij Pelckmans. In het KADOC-KU Leuven loopt er een tentoonstelling vanaf 15 februari tot 27 juni.