Toen held van Spanje, nu in ballingschap: oud-koning Juan Carlos grote afwezige op 40e verjaardag mislukte staatsgreep

De 40e verjaardag van de mislukte staatsgreep werd met een plechtigheid herdacht in het Spaanse parlement, dé plek waar in 1981 de belangrijkste feiten zich afspeelden en waarvan de beelden in het Spaanse collectieve geheugen gegrift staan (zie verder).

De Spaanse koning Felipe VI sprak vanmiddag in een van de zalen van het parlement een beperkt aantal politici toe (wegens de nog steeds geldende coronamaatregelen), in aanwezigheid van onder anderen premier Pedro Sánchez, parlementsvoorzitter Meritxell Batet en twee nog levende "vaders van de grondwet" van 1978, die de overgang van het Franco-regime naar de democratie moest inleiden.

Felipe VI benadrukte in zijn toespraak de belangrijke rol van zijn vader in het verijdelen van de coup, de toenmalige koning Juan Carlos. "Zijn vastberadenheid en autoriteit waren doorslaggevend voor de verdediging en triomf van de democratie."

Net die Juan Carlos was de grote afwezige vandaag. Juan Carlos, die in 2014 afstand deed van de troon, is de voorbije jaren vooral in het nieuws geweest door een reeks corruptieschandalen die hem achtervolgen. Er lopen momenteel drie gerechtelijke onderzoeken tegen hem. Felipe VI nam vorig jaar afstand van zijn vader, die sinds de zomer van 2020 in ballingschap in de Verenigde Arabische Emiraten verblijft.

Vandaag dus het zorgenkind van de Spaanse koninklijke familie, maar 40 jaar geleden was hij de held van de natie, de behoeder van de democratie. Op die 23e februari 1981, om 18.23 uur bestormt luitenant-kolonel Antonio Tejero Molina het Spaanse parlement, met in zijn kielzog een tweehonderdtal agenten van de Guardia Civil.

Op dat moment wordt gestemd over de aanstelling van Leopoldo Calvo Sotelo als nieuwe premier. Spanje is in volle overgang van dictatuur naar democratie. Minder dan 6 jaar na de dood van dictator Francisco Franco, proberen Tejero en zijn mannen daar een stokje voor te steken. Ze slagen erin zonder weerstand van de officieren die verantwoordelijk zijn voor de beveiliging van het parlement, het halfrond binnen te gaan.

UIT HET ARCHIEF: Bekijk hier de beelden van de bestorming van het parlement door luitenant-kolonel Tejero en leden van de Guardia Civil

Met getrokken wapens verstoren ze de stemming. Als er oproer ontstaat onder de parlementsleden, schieten Tejero's mannen verschillende keren in de lucht, om te tonen wie het voortaan voor het zeggen heeft. Tejero zelf staat met een pistool te zwaaien op het spreekgestoelte. "Quieto todo el mundo!", roept hij door het halfrond ("Iedereen, stil!").

Uren later, om 1.15 uur 's nachts, spreekt de toen 43-jarige koning Juan Carlos, getooid in militair uniform, de natie toe. "De kroon, symbool van de stabiliteit en eenheid van het vaderland, kan op geen enkele manier de acties en houding tolereren van mensen die het democratische proces met geweld proberen te onderbreken." Juan Carlos, midden jaren 70 door Franco aangeduid als zijn opvolger, roept verschillende militaire leiders op om zich van de coupplegers te distantiëren. De volgende dag, rond het middaguur, is de coup voorbij.

Tejero, die niet aan zijn proefstuk toe is en in 1978 al eens een staatsgreep probeerde te plegen, vliegt samen met enkele andere hoge militairen de cel in. 30 jaar krijgen ze. Hij zit maar de helft van zijn straf uit, in 1996 wordt hij vrijgelaten.

Mijn vader heeft zijn verantwoordelijkheid genomen en de democratie gered, besloot Felipe VI vandaag. "Mijn toewijding aan de grondwet is sterker en steviger dan ooit." Maar 40 jaar na de mislukte staatsgreep worstelt Spanje nog altijd met het verleden en zijn de democratie en de instellingen nog altijd voer voor discussie.

De verjaardag valt op een moment dat al een week lang in verschillende Spaanse steden wordt geprotesteerd voor de vrijlating van de Catalaanse rapper Pablo Hasél, die veroordeeld is wegens majesteitsschennis en verheerlijking van terrorisme. Het protest omtrent Hasél is echter gestoeld op een breder gevoel bij vele Spanjaarden dat er in het land geen sprake is van echte democratie.

Klassieke partijen als de conservatieve Partido Popular en de sociaal-democratische PSOE houden vast aan de in hun ogen heilige grondwet van 1978. Andere partijen, zoals het radicaal-linkse Unidas Podemos, wijzen er echter op dat er in Spanje "geen normale politieke situatie" is en het land democratische tekortkomingen vertoont.

Ook de nationalistische partijen in Catalonië, Baskenland en Galicië zien in die grondwet van 1978 de oorzaak van de ontevredenheid en het protest in de straten dezer dagen. Echte democratie kan er in Spanje pas zijn als de grondwet van 1978 wordt losgelaten, stelden verschillende nationalistische partijen vandaag in een gezamenlijk manifest. Uit onvrede met de aanwezigheid van koning Felipe stuurden ze ook hun kat naar de ceremonie in het parlement.