Positief advies om Wortel-Kolonie te promoveren tot werelderfgoed: "Mogen al dromen van plekje naast Taj Mahal"
Drie jaar geleden kreeg de kandidatuur om de Koloniën van Weldadigheid op de lijst van Unesco-werelderfgoed te krijgen een herkansing. Eind juli zou het wél moeten lukken met Wortel-Kolonie en drie Nederlandse sites. De Koloniën zijn 200 jaar oud. Ze waren bedoeld om de armoede te bestrijden, maar er werden ook "ongewenste" mensen opgesloten, zoals landlopers. Als de erkenning erdoor komt, dan is Wortel-Kolonie het eerste Vlaamse landschap met het statuut van werelderfgoed.
Vier Koloniën van Weldadigheid - plaatsen in de Kempen en in Nederland waar vanaf het begin van de 19e eeuw arme families maar ook landlopers werden ondergebracht - worden positief beoordeeld door het ICOMOS, het wetenschappelijk comité van de Unesco. Dat is de cultuurorganisatie van de Verenigde Naties die elk jaar beslist welke plaatsen of praktijken tot het werelderfgoed mogen behoren.
Drie jaar geleden deden de Koloniën al een gooi naar het werelderfgoedstatuut, maar dat lukte niet meteen. Het dossier kreeg toen de status “referral”, herkansing. En dat is nu gebeurd. Het aangepaste nominatiedossier werd in naam van België en Nederland ingediend door Vlaams minister van onroerend erfgoed Matthias Diependaele (N-VA).
Beslissing eind juli
Samen met de experten van ICOMOS werd het dossier klaargestoomd en nu is er een positief advies, een aanbeveling dus om de Koloniën in te schrijven op de werelderfgoedlijst. De Unesco neemt de beslissing op haar zomersessie in China, rond 25 of 26 juli, en volgt de adviezen doorgaans.
"Het is gevaarlijk om het vel van de beer te verkopen voor hij geschoten is, maar we zijn heel blij dat er een grote kans is dat de Koloniën erkend worden als Unesco-werelderfgoed, zegt minister van onroerend erfgoed Matthias Diependaele (N-VA). "Er is hard aan dit dossier gewerkt door Vlaanderen en Nederland samen; het geeft ons de gelegenheid om te kunnen pronken met een nieuw stukje erfgoed op wereldschaal."
Dromen van een plekje op de werelderfgoedlijst, naast de Taj Mahal en de Acropolis
Philippe De Backer van Kempens Landschap noemt het alvast “fantastisch nieuws” en gaat al aan het dromen:
"Laat ons maar al een stukje fier zijn. Als we het vandaag over Unesco-werelderfgoed hebben, dan spreken we over de Taj Mahal, de Acropolis of de Grand Canyon. Laten we maar al dromen dat we binnen zes weken kunnen zeggen dat de Koloniën van Weldadigheid en meer bepaald die van Wortel ook op de lijst staan."
Luister hier naar het gesprek met Philippe De Backer in "De wereld vandaag" op Radio 1:
Wortelkolonie wordt waarschijnlijk UNESCO-Werelderfgoed: "Zeer verheugd!"
Wortel wel, Merksplas niet
Het dossier voor de Unesco werd wel ingeperkt: van de zeven Koloniën van Weldadigheid zouden er vier worden erkend als werelderfgoed. In Vlaanderen is dat Wortel-Kolonie, in Nederland Veenhuizen, Willemsoord en Wilhelmina-oord in de provincie Drenthe.
De drie andere Koloniën, Merksplas in de Antwerpse Kempen en Frederiksoord en Ommerschans in Nederland zijn niet ingediend voor erkenning, maar blijven uiteraard tot hetzelfde geheel behoren. Er is gekozen voor die sites waar de geschiedenis het meest zichtbaar is.
Eerst Vlaamse landschap erkend als werelderfgoed?
Als de erkenning door Unesco een feit is, dan wordt Wortel-Kolonie het eerste landschap in Vlaanderen met de status van werelderfgoed. Philippe De Backer: "Het landschap vertoont veel rechte lijnen, dubbele dreven, doorkijkjes, omdat men in de kolonies mensen weer op het rechte pad wilde brengen. Je kan er de tristesse van de landloperij in zien, want het landschap is gecreëerd op maat van de bewoners. Anderzijds is dit een groen gebied waar het heerlijk wandelen en fietsen is." Wortel-Kolonie is een van de tien officieel erkende stiltegebieden in Vlaanderen.
Bekijk hier een reportage over Wortel-Kolonie met Toon Horsten, auteur van het boek "Landlopers" (Cobra.be, 2013):
Wat zijn Koloniën van Weldadigheid?
De Koloniën dateren uit begin 19e eeuw, vóór de Belgische onafhankelijkheid, toen onze contreien onder Nederlands bestuur vielen. Op initiatief van generaal Johannes van den Bosch, een man met "ervaring" in Nederlands-Indië, werd de "Maatschappij van Weldadigheid" opgericht, om arme gezinnen te helpen. Het was een sociaal experiment om armen gratis grond te geven, waarop ze groenten en graan konden verbouwen om in hun eigen levensonderhoud te voorzien. De eerste Koloniën verrezen in de Nederlandse provincie Drenthe.
In 1822 volgden ook Koloniën in wat later België zou worden. In Wortel kwam er een "vrije kolonie" met tientallen boerderijtjes voor arme families. In 1870 maakte de Belgische staat er een "onvrije kolonie" van waar landlopers werden opgesloten. Landloperij was in ons land strafbaar tot in 1993.
Philippe De Backer van Kempens Landschap: "Vroeger zeiden de ouders tegen hun kinderen: maak dat je genoeg geld op zak hebt om een brood te kopen. Als dat niet zo was, kon je tot 1993 worden opgepakt als landloper. En landlopers werden naar de kolonies gebracht om hen weer op het rechte pad te brengen."
De kolonie van Merksplas dateert van 1825, daar werden ook landlopers en bedelaars opgesloten. Op dit moment is Merksplas deels een gewone gevangenis. Vijf gebouwen zijn als monument beschermd.
In 2017 speelden Marcel Vanthilt en Lucas Van den Eynde een voorstelling vol straffe verhalen over landlopers in de kolonies van Wortel en Merksplas. Herbekijk de uitzending van "Van Gils en gasten" hier:
