Duitsland 1 maand voor verkiezingen van de eeuw: wie wint spannende strijd om stoel Angela Merkel?

Ze schommelen in de laatste peiling ruim gerekend allemaal rond de twintig procent: de CDU/CSU, de SPD en de Groenen. De eerste twee rond de 22, de laatste rond de 18 procent van de stemmen. Vooral de christendemocraten en de sociaaldemocraten zijn momenteel in een intens gevecht om de eerste plaats in de peilingen verwikkeld. En dat is op zijn zachtst gezegd een verrassing. Toen de SPD vorig jaar al - bijna een jaar voor de CDU en Groenen - een kanselierskandidaat voorstelde, werd daar lacherig over gedaan. De partij stond historisch laag in de peilingen, de komende verkiezingen zouden ze geen rol van betekenis spelen. 

Een maand voor de verkiezingen liggen de kaarten helemaal anders. Als deze tendenzen zich doorzetten, maakt Olaf Scholz, de kanselierskandidaat van de SPD, de meeste kans om zichzelf na 26 september de 'nieuwe Merkel' te mogen noemen. En dat na een campagne die vooral ging over wat kandidaten fout deden. Met in de hoofdrol, Armin Laschet en Annalena Baerbock.

Uit de startblokken geschoten op een ongeziene manier, maar gestruikeld in de eerste bocht: zo zou je de campagne van Annalena Baerbock het beste kunnen samenvatten. Toen in april bekend werd dat zij de kanselierskandidaat voor de groene partij zou worden en niet medevoorzitter Robert Habeck, schoten de peilingen in de hoogte. Een week lang kreeg Baerbock van een deel van de Duitse pers alle lof toegezwaaid. De 42-jarige Baerbock zou namelijk het frisse geluid, de vrouw naast de twee grijze mannen zijn, de dossiervreter die Duitsland in deze 'klimaattijden' nodig zou hebben.

Maar al binnen de eerste weken kwam Baerbock al in opspraak. De kandidate had bepaalde neveninkomsten die ze buiten haar parlementaire wedde kreeg, niet gemeld, terwijl dat verplicht is. Zeker de Groenen maken daar een kernthema van. Al volgde snel een rechtzetting: pijnlijk voor de groene lijsttrekker en een eerste kras. Daarna volgde nog een opgesmukt cv op de website - doodzonde in een 'titelgek land' als Duitsland - en een boek vol met geplagieerde passages zonder bronvermelding. Baerbock zat in de hoek waar de klappen vallen en raakte er niet meer uit. Ook intern groeide de kritiek. 

Om de campagne op de rails te krijgen, werd meer ingezet op de partij als geheel, maar ook dat loopt niet vlot: met een paar radicale voorstellen zoals een ministerie van klimaat dat vetorecht heeft over alle parlementaire beslissingen - doodzonde in een land met historische ondemocratische trauma's - en een premie voor bakfietsen, werd het niet beter. En dan moest het campagnelied nog volgen: een oud aangepast Duits volksliedje, waar allerlei mensen zingen (of toch iets wat er op lijkt) over het klimaat in een niet al te nauw opgevat rijmschema. Een oorwurm, te beluisteren op eigen risico.

Gevolg: de groenen zakten weg in de peilingen en Baerbocks persoonlijke cijfers zijn nog slechter. 

Even leek het of Armin Laschet ging kunnen profiteren van de fouten van Annelena Baerbock. Zijn parcours liep aanvankelijk omgekeerd: slecht gestart. Om kanselierskandidaat te worden moest hij bij de christendemocraten het betere ellebogenwerk bovenhalen om de veel populairdere Markus Söder van Merkels erfenis weg te houden. Het leverde hem hoon en slechte pers op.

Maar door de ontsporing van Baerbock, werd Laschet toch weer een valabel alternatief. De neergang in de peilingen leekt te stoppen, parallel met de neergang van de groenen zat er zelfs wat groei in voor CDU/CSU. De in de campagne onzichtbare Laschet bleek zo - hoe impopulair ook - dankzij zijn partij toch af te steven naar de stoel van partijgenote Merkel. 

Maar zodra Laschet wel zichtbaar werd in de campage, liep het fout. De laatste weken gaat het van kwaad naar erger, voor een stuk door de sociale onbeholpenheid van Laschet. Toen hij kort na de overstromingen van midden juli in zijn eigen deelstaat Noordrijn-Westfalen op bezoek ging bij de slachtoffers, maakte hij een paar hele slechte beurten. Hij verscheen in pak in nette schoenen, duidelijk niet van plan echt de modder in te trekken. Tot overmaat van ramp lekten beelden uit, waarbij Laschet lachend op de achtergrond staat en grappen maakt met hulpverleners, tijdens een herdenkingsmoment. De beelden gaan dagenlang Duitsland rond.

Bovendien is er van het programma van de CDU nauwelijks iets inhoudelijks bekend en bestond de campagne er tot nu toe in geen fouten te maken. Maar dat lijkt dus mislukt. De partij die vorig jaar nog tegen de 40 procent haalde in de peilingen, haalt nog dik 20 procent en moet de SPD naast zich dulden. En dat de partij nog zoveel stemmen haalt, heeft ze vooral aan haar reputatie en trouw publiek te danken: in de persoonlijkheidspolls doet Laschet het nog pakken slechter.

Als twee honden vechten om een been, zegt het spreekwoord, dan loopt de derde er mee heen: het zou wel eens de uitkomst van de Duitse verkiezingen kunnen worden. Olaf Scholz, de 'overbodige kandidaat van de overleden oude volkspartij SPD', doet plots mee en loopt zelfs op kop. 

Hij slaagde erin geen fouten te maken, wat in deze campagne zeer belangrijk is. Maar het gaat om meer dan dat en het zou de man oneer aandoen zijn succes alleen maar te verklaren door de fouten van de anderen. Scholz - de sociaaldemocraat - heeft veel te danken aan de nog steeds enorme populariteit van huidig kanselier Merkel - de christendemocraat. Scholz wordt namelijk omschreven als een saai, maar betrouwbaar en bekwaam politicus. Vervang in die zin het woord politicus door politica en je krijgt de omschrijving van Angela Merkel. 

En Scholz kokketeert daar ook wel mee. Als huidige vice-kanselier in de regering van Merkel, duikt hij af en toe naast haar op en hij gebruikt die beelden in zijn campagnefilm. En vorige week dook Scholz op in het weekendmagazine van de Süddeutsche Zeitung met de handen gevouwen in een ruit, hét kenmerk van Merkel. De boodschap is en moet zijn: "de echte nieuwe Merkel zit niet in haar partij. Wie meer van dat leiderschap wil moet op mij, Olaf Scholz, de sociaaldemocraat, stemmen."

Het gevolg: de SPD groeit in de peilingen. En Scholz zelf steekt er in de populariteitspolls met kop en schouders bovenuit. Ook heel wat kiezers van andere partijen zien in hem de beste leider voor Duitsland. Als deze trend zich doorzet, maakt hij dan ook veel kans effectief kanselier te worden. 

Veel zal afhangen van welke regering uiteindelijk gevormd wordt. Een niet onbelangrijk neveneffect van deze spannende strijd, is dat er zo goed als zeker drie partijen nodig zullen zijn om aan een meerderheid te komen. Dat is vrij uniek in Duitsland. De kans dat er snel een regering komt, is dan ook zeer klein. Een poging vier jaar geleden om met drie partijen een regering te vormen, liep na maanden onderhandelen spaak. Uiteindelijk werd het toch een tweepartijenregering van CDU/CSU en SPD. 

Nu zal het waarschijnlijk van moeten zijn: een tripartite, zonder alternatief. De kans dat Merkel dus nog een tijdje op haar stoel blijft zitten, in lopende zaken, is vrij groot. Als ze half december haalt, trouwens, heeft ze het record van Helmut Kohl te pakken. Als de peilingen ook de uitslag worden, is de kans vrij groot.