Al sprake van mislukking, maar is dat terecht? Stand van zaken na 1 week klimaattop

De drie gesloten deelakkoorden zijn dan wel aangekondigd tijdens de klimaatconferentie in Glasgow, ze zijn formeel gezien los van de COP26 gevormd. Het voordeel is dat er dan geen unanimiteit van alle landen nodig is, en dat er zo überhaupt een akkoord mogelijk is. 

Op de conferentie zelf moet de eindtekst door alle delegaties worden goedgekeurd, wat de zaken bemoeilijkt en leidt tot afgezwakte slotakkoorden. Anderzijds doen in de gevormde deelakkoorden enkele grote spelers niet mee: je kan het glas dus als halfvol of halfleeg bekijken. Sommigen vinden het veel te weinig, anderen vinden het beter dan niets. 

Toch hebben die verklaringen wel een invloed op de eindverklaring van de "Conference of the Parties" in Glasgow, zegt de Belgische hoofdonderhandelaar Peter Wittoeck: "Met de formele beslissingen hier op de COP moeten alle aanwezige landen het eens zijn. De politieke verklaringen van begin deze week ondersteunen de posities die partijen innemen met het oog op de gemeenschappelijke eindverklaring. Maar formeel gezien is dat dus een apart iets." 

Een sterk akkoord is nodig, want de wereld drijft steeds verder af van de doelstelling om de opwarming van de aarde tot anderhalve graad te beperken. Er blijven grote vraagtekens of een voldoende sterk akkoord mogelijk is, al kunnen de deelakkoorden dus al een beetje helpen. 

Over welke deelakkoorden gaat het? En hoe sterk zijn ze eigenlijk? We zetten het nog even voor jou op een rij: 

• Wat? Al ruim 100 landen gaan de uitstoot van methaan, het tweede broeikasgas na CO₂, beter opvolgen en sterk verminderen. De doelstelling  van de "Global Methane Pledge" is om tegen 2030 de methaanuitstoot met 30 procent te verminderen tegenover vorig jaar.
• Wie? Doen mee: onder meer de VS en de EU als grote  voortrekkers, Brazilië, Mexico, Indonesië en Pakistan. Doe niet mee: Rusland (dat wellicht een hoge menselijke methaanuitstoot heeft door bijvoorbeeld lekken aan gasinstallaties, maar geen pottenkijkers toelaat), India (dat een bijzonder hoog aantal runderen telt), China en Australië. Een Indiase diplomaat gaf toe dat India niet toehapte uit vrees voor de impact op zijn grote landbouwsector en wegens het belang van vee op het platteland. 
• Belang? Omdat methaan een sterk broeikasgas is, kan een vermindering ook snel impact hebben. Mogelijk wordt de opwarming met 0,2 of 0,3 graden getemperd tegen het midden van de eeuw, afhankelijk van hoe goed het pact werkt, en of er eventueel nog meer landen instappen. Een echt wereldwijd methaanakkoord in de schoot van de COP zelf, met alle 200 landen die aanwezig zijn in Glasgow, wordt moeilijk, weet Wittoeck. "Hier een formele COP-beslissing van maken zal wellicht niet lukken, omdat niet alle landen dat willen." 

• Wat? Tientallen landen hebben afgesproken dat ze geleidelijk aan zullen afstappen van steenkool en bruinkool als energiebron. Sommige (rijkere) landen willen dat al doen tegen 2030, andere landen tegen 2040. Sommige landen stappen niet mee in concrete beloftes, maar krijgen wel geld van grote industrielanden om hun afbouw van steenkool in te zetten, zoals India en de Filippijnen. 
• Wie? Bij de ondertekenaars zijn Zuid-Afrika, Polen, Oekraïne, Indonesië en Chili. Polen wil wel pas na 2040 landen. Doen niet mee: 's werelds grootste uitstoter van broeikasgassen, China. Het land is nog erg afhankelijk van steenkool als energiebron en wil voorlopig niet van afbouwen weten. Pas na 2026 zou het steenkoolverbruik, na eerst een piek te hebben bereikt, kunnen dalen. Ook Australië ontbreekt op het lijstje, net als de VS. 
• Belang? Het akkoord is een begin, maar ook hier ontbreken enkele grote spelers. China was in 2020 op zijn eentje verantwoordelijk voor zowat 55 procent van het wereldwijde steenkoolverbruik, de VS voor zowat 6 procent. De deal is wel een belangrijk signaal, en in de marge ervan hebben een 20-tal (waaronder de VS, Canada, Italië en het Verenigd Koninkrijk) besloten om tegen eind volgend jaar hun buitenlandse investeringen in alle fossiele brandstoffen te stoppen. "Ik denk dat we mogen zeggen dat het einde van steenkool in zicht komt", zei COP-voorzitter Alok Sharma. Jennifer Morgan van Greenpeace International noemde het zelfs de grootste verwezenlijking van week 1. "Het is een heel duidelijk signaal en voor mij het grootste lichtpunt uit de eerste week."  

• Wat? Ruim 100 wereldleiders hebben beloofd om tegen 2030 geen bossen meer te laten verdwijnen. Er is ook 16 miljard beloofd om landen te helpen in hun doelstelling. 
• Wie? Heel wat grote landen stappen mee, waaronder Brazilië, de VS, Canada, Indonesië, Rusland en Congo. 
• Belang? Bossen en regenwouden slaan massaal CO₂ uit de atmosfeer op, het behoud ervan is cruciaal. Er zal wel heel wat moeten veranderen in landen als Brazilië, waar door de massale ontbossing en bosbranden sommige delen van de Amazone nu zelfs meer CO₂ uitstoten dan ze opnemen. Ook zal moeten blijken hoe snel landen als Indonesië kunnen afstappen van palmolieplantages. Net zoals bij de vorige deals ligt de datum pas op 2030, waardoor de ontbossing in principe nog even kan voortgaan. Experts hebben ervoor gewaarschuwd dat het Amazonewoud intussen een 'tipping point' bereikt, een punt waarna het zich niet meer in de oorspronkelijke vorm kan herstellen. 

De technische onderhandelingen in werkgroepen zijn voor een groot deel achter de rug. Er wordt nu gewerkt aan een zo sterk mogelijke gemeenschappelijke slotverklaring. De politici uit de verschillende landen maken daarbij hun intrede. 

Peter Wittoeck hoopt dus dat de ingenomen posities door bepaalde ondertekenaars ook zullen afstralen op de algemene onderhandelingen voor de COP. De opwarming tot anderhalve graad beperken blijft intussen wel de grote focus, vertelt hij. "Het is geen kwestie om de anderhalve graad op te geven. Vergeet niet dat een stijging met pakweg 2 graden een heel groot verschil zou betekenen: die halve graad verschil lijkt niet veel, maar dat zou een grote impact hebben op mensen en ecosystemen." 

De positie van enkele grote landen zoals China, Australië, India en Rusland tijdens de eerste week doet voorlopig niet vermoeden dat er een doorbraak komt. De nationale plannen die op tafel liggen komen nu nog ruim te kort. 

"De vraag is welke signalen we gaan kunnen geven aan landen die nog niet de juiste ambitie hebben," verwoordt Wittoeck het. "Het is nog vroeg dag. De eerste teksten voor een overkoepelende eindbeslissing zijn nog maar pas af. Het gaat erover hoe we de ambitiekloof (voor anderhalve graad, red.) kunnen dichten, en tegen wanneer. 

Maar het gaat ook over andere zaken, zoals meer geld voor de armere landen om zich aan te passen aan de klimaatverandering (nieuwe bedragen moeten worden vastgelegd vanaf 2025), en de koolstofmarkten. Volgens dat systeem kunnen landen uitstootrechten verhandelen, en landen die te veel uitstoten rechten kopen. Maar daar zijn in het verleden al dingen mee misgegaan, door dubbele tellingen, waardoor in de praktijk tóch meer werd uitgestoten. Het is heel belangrijk dat er een goed akkoord komt, na de mislukte pogingen op de COP in Katowice en Madrid. 

Op de vraag of de top nu al mislukt is, zoals klimaatactiviste Greta Thunberg beweerde, houdt Wittoeck zich op de vlakte: "Ik kan daar geen ja of nee op zeggen. Het is nog te vroeg. We zullen er volgende week misschien nog eens over praten." 

Vanmorgen heeft gastheer en Brits premier Boris Johnson de deelnemers nog eens opgeroepen tot actie: "Het is tijd om de krachten te bundelen en er helemaal voor te gaan", klonk het.