Agentschap Zorg en Gezondheid pas laat op de hoogte van PFOS-vervuiling in Zwijndrecht
Pas in juni dit jaar was het Agentschap Zorg en Gezondheid (AZG) op de hoogte van de specifieke omvang van de PFAS-vervuiling (met vooral de gevaarlijke stof PFOS) in Zwijndrecht. En dus niet al in 2017, toen het hele politieke milieu was ingelicht. Is er dus kostbare tijd verloren gegaan in de aanpak van de PFAS-vervuiling? Misschien wel. AZG-topman Dirk Dewolf: "Indien de metingen toen aan ons waren voorgelegd geweest, hadden we misschien bijkomende metingen gevraagd." En had het agentschap ook al eerder veiligheidsmaatregelen voor de bevolking kunnen opleggen.
Een nieuw verhaal is het onderhand al niet meer: de verschillende overheidsdiensten die op milieudossiers werken, praten niet genoeg met elkaar. Wat twee topmensen van AZG - administrateur-generaal Dirk Dewolf en teamverantwoordelijke milieugezondheidszorg Bart Bautmans - daar vandaag in de onderzoekscommissie over vertelden, is daar een pijnlijke illustratie van.
Een cruciaal moment in dat verhaal is het najaar van 2017, toen Lantis zowat de hele politieke wereld op de hoogte bracht van de PFAS-vervuiling in Zwijndrecht (en eigenlijk ook aanstuurt op bijkomende metingen om duidelijk met de bevolking te kunnen communiceren). Wie niét in de loop zit: het Agentschap Zorg en Gezondheid. Ook al gaat het hier ook over de volksgezondheid en is dat de core business van Zorg en Gezondheid.
Rapport Tytgat bereikt AZG niet
Lantis beschikte op dat moment ook over een rapport over de PFAS-vervuiling van toxicoloog Jan Tytgat, waarin die afraadt om groenten en eieren uit eigen tuin te eten bij te hoge PFAS-waarden. Niet zo anders dan de veiligheidsmaatregelen die AZG deze zomer zou afkondigen en die recent nog verstrengd werden toen bleek dat honderden inwoners van Zwijndrecht te hoge PFAS-waarden in het bloed hebben.
Die waarden werden weliswaar niet gehaald, maar het rapport had toch minstens voldoende alarmbellen moeten doen afgaan om het ook aan het Agentschap Zorg en Gezondheid te bezorgen. Wat dus niet gebeurd is. OVAM was wél op de hoogte, maar liet ook niets weten aan AZG.
Heeft de overheid kostbare tijd verloren?
Had het allemaal anders kunnen lopen als AZG al in 2017 op de hoogte was gesteld, en niet pas in juni van 2021? Misschien wel, misschien niet. "Het is niet zeker dat we het anders zouden aangepakt hebben", zegt teamverantwoordelijke milieugezondheidzorg Bart Bautmans. Maar het had wel gekund: "Het is wel jammer dat we dat rapport toen niet gezien hebben. Dan waren er misschien bijkomende vragen gesteld, hadden wij misschien meer metingen gevraagd en waren onze antennes sneller omhoog gegaan."
Het verhaal dat de topmensen van het Agentschap Zorg en Gezondheid vertelden in de commissie, was ook een illustratie van een ander probleem: de afbouw van het personeel. Het voorbije decennium verdween er zo'n 36 procent van de werknemers, wat het moeilijk maakt om de dossiers goed op te volgen.
Te weinig personeel
Zo kan het dat het Agentschap Zorg en Gezondheid weliswaar al jaren op de hoogte was van de PFAS-vervuiling in het algemeen, maar niet de nodige slagkracht had om dit dossier - of andere - tot in detail op te volgen. AZG beperkt zich noodgedwongen tot de wat algemenere omkadering. Kort samengevat: als niemand hen verwittigt, gaat AZG niet over tot actie.
Topman Dirk Dewolf: "We wisten dat er in de havengebieden van Antwerpen en Gent een verhoogde PFAS-concentratie was. Bij ons had niemand de alertheid om dat verder uit te zoeken. Ook al omdat we ervan uit gingen dat we zouden verwittigd worden als er problemen zijn. Van ons kun je niet verwachten dat wij alle metingen opvolgen."
Wat is de oplossing?
Wat Dewolf ook de bekentenis ontlokte dat het goed mogelijk is dat er gevaarlijke gezondheidssituaties kunnen ontstaan in Vlaanderen, maar dat zelfs gevaarlijke dingen aan de aandacht van zijn Agentschap kunnen ontsnappen.
Als oplossing denkt Dewolf eraan om de chemische industrie voor zijn verplichtingen te plaatsen (ook omdat hij denkt dat 3M niet voldoende info heeft gedeeld). De Wolf pleit voor een regeling zoals die ook voor de farma-industrie bestaat: "We moeten van de producenten eisen dat ze op voorhand de veiligheid van hun producten testen en kunnen aantonen dat er geen toxisch effect is. Hoe het er nu aan toe gaat - je kijkt wat er achteraf gebeurt - is eigenlijk geen methode van de 21e eeuw.