Ring- en zenderprogramma om vragen rond migratie van kleine zwanen op te lossen

De kleine zwaan (Cygnus bewickii) is de kleinste zwanensoort ter wereld. Zij broedt enkel in de Russische toendra, maar de winterse weersomstandigheden daar laten niet toe dat een planteneter als de kleine zwaan het hele jaar door in haar broedgebied blijft en dwingen haar tot lange trektochten.

Traditioneel trekken de kleine zwanen naar drie ver uit elkaar gelegen overwinteringszones: de gebieden rond de Noordzee, de zuidelijke oevers van de Kaspische Zee en Japan en Zuidoost-China. In 1997 werd echter een vierde overwinteringsgebied ontdekt in de Evros-delta in Griekenland en Turkije, een van de meest natuurlijke kustmoerassen van het Middellands Zeegebied.

Sinds deze verrassende ontdekking zijn de aantallen in de Evros-delta tot 9000 overwinterende kleine zwanen gestegen, wat erg ongewoon is als men bedenkt dat tegenwoordig vaker de achteruitgang of het uitsterven van wilde soorten moet worden aangekondigd ... 

Er is echter ook slecht nieuws: het aantal kleine zwanen dat in Noordwest-Europa overwintert, is tussen 1995 en 2010 met een derde afgenomen. In de Noordzeelanden wordt de winterpopulatie nu geschat op minder dan 21.000 exemplaren, tegenover ongeveer 30.000 exemplaren een vijftiental jaar geleden, en die negatieve trend lijkt zich voort te zetten.

De oorzaken van de daling van het aantal kleine zwanen dat in het Noordzeegebied overwintert, zijn niet precies gekend. 

Enkele verontrustende feiten die mogelijk bijdragen aan de daling zijn het relatief lage aantal jongen in vergelijking met de soortgenoten die in China en Griekenland overwinteren, aanwijzingen voor illegale jachtdruk ondanks de strikte bescherming van de soort in Europa en Rusland - uit een Engelse studie bleek dat bijna een op de vier overwinterende kleine zwanen lood van jachtgeweren bevatte - en het feit dat vastgesteld wordt dat de zwanen regelmatig veranderen van voedseltype, wat op een instabiele situatie kan wijzen en gekoppeld is aan menselijke activiteiten, bijvoorbeeld of er  weiden zijn of er bieten, aardappelen of maïs gekweekt worden.

Maar ook het opduiken van kleine zwanen in de Evros-delta is met mysterie omgeven. Van welke broedplaatsen komen ze? Welke route nemen ze tussen het Arctisch Gebied en de Middellandse Zee, en welke rustplaatsen zijn daarbij belangrijk tussen deze twee regio's, die bijna 4000 km uit elkaar liggen? Zijn individuele kleine zwanen trouw aan een bepaald overwinteringsgebied of is er een verband tussen de afname rond de Noordzee en de toename in de Evros-delta? 

Uit zenderonderzoek dat in 2015 begonnen is, hebben we intussen geleerd dat in elk geval sommige van de Evros-zwanen op het Russische Jamal-schiereiland broeden, en incidentele waarnemingen in de Evros-delta van kleine zwanen die eerder in het Noordzeegebied gemarkeerd werden, geven alvast aan dat sommige kleine zwanen in staat zijn om van overwinteringsgebied te veranderen. De aantallen waarnemingen hiervan zijn voorlopig echter nog te laag om hier grote conclusies aan te verbinden.

Het programma "The Odyssey of the Bewick’s Swan", dat in 2015 van start is gegaan, heeft tot doel bij te dragen tot het oplossen van deze vragen.

Als onderdeel van dit programma worden kleine zwanen geringd en uitgerust met GPS/GSM-zenders, en dit zowel in de Russische broedgebieden als in de Belgische overwinteringsgebieden. 

De gegevens die dit oplevert, zijn toegankelijk voor het grote publiek. De bewegingen van de gezenderde kleine zwanen worden online gevisualiseerd op een geografische toepassing. (Bovenaan op de pagina moet u op de zin 'Volg de migratie van vogels uitgerust met een GPS-zender via onze geografische applicatie' klikken, meer uitleg over de applicatie staat in de eerste blog, 'Volg de trek van Kleine Zwanen- uitgerust met een GPS-zender!') 

Momenteel kan men hier reeds de trekroutes vinden van 23 kleine zwanen die de afgelopen drie winters in België werden gezenderd. 

De routes van de zwanen die op verschillende plaatsen in Arctisch Siberië,  Jamal en Pechora, werden gemarkeerd, zullen binnenkort toegevoegd worden om een volledig beeld te geven van de zeer verbazingwekkende migraties van deze soort, waarvan de strategieën duidelijk in volle ontwikkeling zijn. 

De gegevens worden wekelijks bijgewerkt. Van half mei tot half september vinden echter geen updates plaats omdat de zwanen dan broeden of overzomeren in de Russische toendra, waar ze zich buiten het bereik van een GSM-netwerk bevinden. De GPS-locatiegegevens worden echter in de zender opgeslagen, en worden uitgezonden zodra de zwanen weer GSM-ontvangst hebben.

Het programma "The Odyssey of the Bewick’s Swan" en de webapplicatie die de bewegingen van gezenderde kleine zwanen visualiseert, zijn het resultaat van een samenwerking van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN, BeBirds – Belgisch Ringcentrale) en het A.N. Severtsov Institute of Ecology and Evolution (Russische Academie der Wetenschappen), met medewerking van de regering van het Yamal Nenets Autonome District, het Research Center for Eco-Environmental Sciences (Chinese Academie der Wetenschappen), het Forest Research Institute (Hellenic National Agricultural Research Foundation), de Goose, Swan and Duck Study Group of Northern Eurasia en de Evros Delta Management Authority.

Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van het KBIN.