Achter virtuele tralies: hoe "Facebook jail" of tijdelijke schorsing op sociale netwerk cultstatus verwerft

"We zijn een trots volk van onnozelaars!", schreef cartoonist Erwin Vanmol eind vorige maand op zijn Facebookprofiel bij een foto van een in Vlaamse leeuw gehulde ridder en een donkerkleurige zwarte piet. Twee dagen en een verdict later zocht hij zijn toevlucht tot Twitter. "Zeven dagen Facebook jail", klonk het. 

Van Mol is lang niet de enige die tijdelijk achter de digitale tralies van het populaire sociale netwerk verdwijnt. Facebook jail, oftewel het bannen of toch sterk inperken van schrijfrecht op het medium, is al enkele jaren in zwang. Meta, het achterliggende bedrijf dat tot voor kort bekendstond als Facebook, probeert namelijk al geruime tijd de strijd aan te binden met desinformatie, pornografie, racisme of kwetsende berichten. Alleen blijft de vraag hoe efficiënt het die strijd daadwerkelijk voert. Waar in het ene geval een rode lijn duidelijk overschreden wordt, is het in een ander geval veel meer ambigu. De ene overtreder is namelijk de andere niet. 

"Mag je straks alleen nog foto's van iemands kat of middagmaal bekijken?", vroeg copywriter Thomas Ducheyne zich deze zomer nog kwaad af in De Standaard. Ducheyne werd alleen al in de eerste helft van dit jaar vier keer kortstondig geweerd van Facebook. Een keer was dat omdat hij een cartoon van een halfnaakte president Donald Trump in de zetel online had gegooid. "Pornografisch" vond Facebook. Hetzelfde lot was trouwens ooit ook al eens een campagne rond borstkanker beschoren. 

Of wat te denken van een kunstenaar die tijdelijk niet meer kon inloggen door een houten blaasinstrument? Facebook had blijkbaar niet door dat met het woord "fagot" niet werd verwezen naar het denigrerende Engelse woord voor een homoseksuele man, dat overigens met twee g's wordt geschreven. "Haatspraak", klonk het streng. 

Facebook zelf houdt zijn richtlijnen zelf bij in zijn community standards die vrij toegankelijk zijn. Zo treedt het bijvoorbeeld op tegen berichten die kunnen aanzetten tot haat en pesten, iemands intellectuele eigendom niet respecteren of explicitiet gewelddadig zijn. Afhankelijk van het aantal keren dat je een overtreding begaat tot de ernst ervan, kan de duur van een beperking variëren van enkele uren tot 21 dagen. 

Maar dat het bedrijf daarbij zelf niet altijd goed inschat wat wel en niet door de beugel kan of in welke context een bericht geplaatst werd, toont ook de zaak-Jürgen Conings aan. Facebook excuseerde zich in juni van dit jaar omdat het de vriendin van de vermiste militair geblokkeerd had nadat die het overlijdensbericht van haar vriend had gedeeld. Het ging om een ongelukkig voorval waarbij Facebook jacht maakte op profielen die de van  terreur verdachte Jürgen Conings openbaar steunden. 

"Beslissen waar de grens ligt tussen vrije en schadelijke meningsuiting is een van de meest complexe beslissingen die we moeten nemen", laat een woordvoerder van Meta weten. "We hebben hard gewerkt om ervoor te zorgen dat een maatregel altijd eerlijk en proportioneel is. Een eerste overtreding of strike resulteert in een waarschuwing zonder gevolgen. Wie herhaaldelijk ons beleid overtreedt, kan wel toegang tot bepaalde functies verliezen. We weten ook wel dat mensen en technologie soms fouten maken.  Daarom bieden we de mogelijkheid aan in beroep te gaan."

Wat voor sommigen aanvoelt als een ongemakkelijkheid, een beperking of zelfs een onrecht voor iets dat helemaal niet slecht bedoeld was, is voor anderen verworden tot een echte geuzetitel. Op het netwerk zelf wemelt het ironisch genoeg van groepen vol gebruikers die claimen in de befaamde Facebook jail gezeten te hebben. Deze inmates of "gevangenen" proberen elkaar te overbluffen in hun aantal dagen schorsing en de daden die daartoe geleid hebben. Vooral memes lijken in veel groepen aanleiding te zijn tot schorsing. Maar ook complotten over corona, Bill Gates en pedofilienetwerken doen het goed.

In veel gevallen bevestigt een tijdelijke verbanning voor deze Facebookgebruikers dat ze een "ongemakkelijke waarheid" onthullen en dat een straf dus niet meer is dan een erkenning. Dat toont bijvoorbeeld de merchandise die in de groepen rondgaat. Op een gegeven moment verkocht iemand zelfs kerstversiering en sleutelhangers met een verwijzing naar de Facebook jail op. Ook T-shirts zijn in slechts enkele muisklikken gevonden.

In andere gevallen toont een verbanning zogezegd aan dat Facebook geleid wordt door Woke lefties die in elk bericht iets beledigends zien. Of zoals iemand in een van de groepen schreef: "Een vagina heeft meer dan 8.000 zenuwuiteinden, maar is lang niet zo gevoelig als Facebook". 

In Nederlandstalige kringen komt daar ook nog eens de verontwaardiging rond zwarte piet bij. In augustus 2020 kondigde Facebook namelijk aan elke vorm van blackface (het zwart opmaken van het gezicht, vooral in de VS wordt dit gezien als karikaturaal en beledigend, red.) en Joodse karikaturen van zijn netwerk te weren. Het lijkt daarin voorlopig ook door te zetten. Heel wat Vlaamse en Nederlandse gebruikers maken dezer dagen kwaad melding van een ban door een foto van zwarte piet.

Facebook is natuurlijk niet het enige sociale netwerk op de markt. Niet zelden zoeken bannelingen hun toevlucht tot Twitter, dat niet onder de vleugels van Mark Zuckerbergs Meta valt. Maar voor sommigen is ook daar al sprake van censuur.  In de schaduw zijn heel wat andere sociale media aan een forse opmars bezig. Vooral toen voormalig Amerikaans president Donald Trump op Facebook én Twitter de deur werd gewezen, leken alternatieven als paddenstoelen uit de grond te schieten. 

Trump kondigde ondertussen een eerste betaversie van zijn eigen netwerk Truth Social aan. In afwachting daarvan hebben heel wat bannelingen al hun toevlucht gezocht tot het Amerikaanse MeWe. Onder andere advocate Carine Knapen, die in Vlaanderen bekendstaat om haar geloof in complottheorieën, is er lid van. Daarnaast claimen ook versleutelde chatdiensten als Telegram, Discord of Signal een "ongecensureerd" alternatief te zijn.

Tot slot weten ook heel wat overtreders hoe ze de algoritmes van Facebook kunnen omzeilen en het netwerk dus gewoon toegankelijk blijft. Daarvoor gebruiken ze zogenaamde homogliefen, woorden die door een kleine wijziging in spelling minder snel vindbaar zijn voor automatische zoekrobots. De "o" van corona wordt bijvoorbeeld vervangen door het cijfer "nul". Posts met termen als c0r0na of v@ccin blijven zo toch onder de radar.