Verplichte gemeenschapsdienst een maat voor niets? "Veel complexer dan schop onder kont en nu moet jij werken"

Wie meer dan twee jaar werkloos is, zal in Vlaanderen vanaf 2023 verplicht gemeenschapsdienst moeten doen. Dat heeft Vlaams minister van Werk Hilde Crevits (CD&V) beslist. "Zo behouden ze sociale contacten en blijven ze opgeleid op vlak van sociale vaardigheden", redeneert de minister. Momenteel zitten er in Vlaanderen zo'n 70.000 mensen langdurig zonder job.

Gemeenschapsdienst zorgt ervoor dat een werkzoekende niet nog verder verwijderd raakt van de arbeidsmarkt, is de redenering van de Vlaamse regering. Maar is zo'n verplichte gemeenschapsdienst wel zo'n goed idee? "Laat ons zeggen dat ik een koele minnaar ben van de gemeenschapsdienst", zegt Vicky Coryn, algemeen directeur bij Groep Intro, een onderneming die in samenwerking met VDAB langdurig werklozen coacht en begeleidt naar een nieuwe job. 

Ten eerste is Coryn geen voorstander van het nieuwe systeem omwille van de verplichting. "Als mensen bij ons komen, begeleiden we hen gedurende een zeer intensieve periode. We bepalen hun jobdoelwitten en kijken welke competenties nog ontbreken. Dan gaan we daar echt op inzetten, zodat de intrinsieke motivatie groeit. Je kan me er niet van overtuigen dat een verplichting een meerwaarde is."

De bestaande instrumenten, zoals intensieve begeleiding, werken volgens Coryn dan ook veel beter om iemand weer aan het werk te krijgen dan een verplichte gemeenschapsdienst. "Ik zit al meer dan twintig jaar in het vak en er zijn echt heel wat zaken die ertoe leiden dat mensen op een duurzame manier – want daar moeten we het over hebben – tewerkgesteld worden", vertelt ze.

"Want een job vinden is één ding, een job houden is nog iets anders. Ook daar zetten wij doorheen het ganse traject op in. Wat als ik eens een mindere dag heb? Wat als het eens tegenvalt op het werk? Hoe zorg ik ervoor dat ik er de dag erna er opnieuw sta? Het is veel complexer dan iemand een schop onder de kont geven en zeggen: "nu moet jij gaan werken"."

Met de verplichte gemeenschapsdienst wil de Vlaamse regering er vooral voor zorgen dat werkzoekenden hun competenties en sociale vaardigheden niet verliezen. "Maar het vraagt veel meer dan 64 uur de straat vegen of werken in een vaccinatiecentrum", aldus Coryn. "Het gaat ook voor een heel groot stuk over randvoorwaarden, dat mis ik in het hele verhaal van de gemeenschapsdienst. Heel wat van onze mensen botsen op drempels als kinderopvang, armoede, huisvesting, mobiliteit of gezondheid. Sommigen hebben problemen met justitie." 

Volgens Coryn is het dan ook goed mogelijk dat VDAB straks voor heel veel mensen een uitzondering op de verplichte gemeenschapsdienst zal toestaan. "Mensen willen écht werken. Het aantal mensen dat niet wil werken, is minimaal."

Kan gemeenschapsdienst dan niet hand in hand gaan met intensieve begeleiding? "Ik denk dat gemeenschapsdienst enkel kan werken als er een heel sterk omkaderend systeem en begeleiding is", aldus Coryn. "Maar dan staat het een beetje als een tang op een varken dat je enerzijds moet begeleiden en anderzijds de adem van dat verplichtend karakter in je nek voelt, zowel voor de begeleider als voor de werkzoekende. Dus ik zou zeggen: laat ons vooral investeren in de systemen die er al zijn en die hun nut al bewezen hebben."

Vlaanderen is niet de eerste die gemeenschapsdienst invoert voor langdurig werklozen. Ook het Verenigd Koninkrijk en Nederland hebben het systeem in het verleden ingevoerd. "Er is de laatste jaren heel veel onderzoek gedaan in Nederland over hoe je mensen effectief aan het werk helpt", vertelt de Nederlandse onderzoeker Saskia Andriessen.

"Daaruit blijkt dat een klein beetje aandrang wel kan helpen, maar dat het vooral belangrijk is om mensen goed te begeleiden, naar ze te luisteren, ze serieus te nemen, de tijd te nemen om ze te leren kennen en hun motivatie op te zoeken. Als ze de motivatie gevonden hebben, gaan mensen dingen doen waar ze zelf achter staan."

Dat motivatie en een goede begeleiding essentieel zijn, blijkt ook uit de cijfers. "We hebben in de meeste van onze projecten een doorstroompercentage tussen de 50 en de 55 procent", bevestigt Coryn. Eén op twee langdurig werkzoekenden is na intensieve begeleiding bij Groep Intro dus weer aan het werk. Uit onderzoek in Nederland en het Verenigd Koninkrijk blijkt daarentegen dat na gemeenschapsdienst slechts zo’n 12 tot 19 procent van de werkzoekenden opnieuw een job vindt. 

Is de verplichte gemeenschapsdienst dan misschien een manier om goedkope arbeidskrachten te kunnen inschakelen? "Dat moet je vooral aan de Vlaamse regering vragen", aldus Coryn. "Maar als je kijkt naar wat ze denken te bereiken, dan denk ik dat ze de bal daar toch een beetje mis slaan."