Vrouwen in België zien zich nog altijd verplicht compromis te maken tussen kinderen en carrière, zegt Nationale Bank

Dat vrouwen moeten kiezen, heeft te maken met het feit dat ze meer dan mannen instaan voor de huishoudelijke taken en de zorg en opvoeding van de kinderen, luidt het. Nochtans zijn vrouwen gemiddeld hoger geschoold dan mannen.

De afgelopen decennia is de arbeidsmarkt sterk vervrouwelijkt: de werkgelegenheidsgraad bij vrouwen steeg tussen 1983 en 2019 van 36 procent tot 62 procent, wat nog slechts 7 procentpunt lager is dan bij mannen. Maar in gewerkte uren, is de kloof nog altijd een pak groter. Het verschil tussen mannen en vrouwen bedroeg in 2019 nog 18 procent. Ouderschap vormt onmiskenbaar een verklaring voor dat verschil, zegt de NBB.

Bij de geboorte van een kind zijn het voornamelijk vrouwen die hun baan opgeven of hun arbeidsduur verminderen. Beleidsmaatregelen van de overheid die arbeid en gezin trachten te verzoenen, zoals ouderschapsverlof, worden hoofdzakelijk gebruikt door moeders. Dit benadeelt hen op het vlak van loopbaankansen en loon, luidt het in de studie. "Een beroep op die maatregelen wordt beschouwd als een teken van een geringere betrokkenheid bij de arbeidsmarkt, wat de genderstereotypes versterkt. Bovendien is dat op langere termijn schadelijk omdat minder ervaring wordt opgebouwd."

Als rekening gehouden wordt met individuele kenmerken, heeft een moeder 3,2 procentpunt minder kans aan het werk te zijn dan een kinderloze vrouw. Bij één of twee kinderen, blijft het nadeel nog beperkt, maar het zijn vooral vrouwen met drie of meer kinderen die de arbeidsmarkt (tijdelijk) verlaten. Ook de leeftijd van het kind heeft een invloed, want het nadeel speelt het meest tot het (jongste) kind vijf jaar is.

Voor mannen geldt precies het omgekeerde: een vader heeft 5,3 procentpunt meer kans om aan het werk te zijn dan een man zonder kinderen. Voor het eerst vader worden, heeft reeds een aanzienlijke impact op de werkgelegenheidsgraad (+7,3 procentpunt) en die "bonus" neemt nog toe bij het tweede kind (+8,8 procentpunt). Die grotere kans op werk verkleint zodra het gezin van de man drie of meer kinderen telt. De leeftijd van de kinderen heeft dan weer geen effect.

De extra tijd die moeders aan hun kinderen besteden, leidt tot arbeidsduurvermindering. Een moeder loopt 9 procentpunt meer kans om deeltijds te werken dan een kinderloze vrouw die in dezelfde bedrijfstak werkt en hetzelfde beroep uitoefent. Daarentegen zal een vader met dezelfde persoonlijke kenmerken als een man zonder kinderen en die in dezelfde bedrijfstak eenzelfde beroep uitoefent, een kleinere kans lopen om deeltijds te werken, namelijk 2,3 procentpunt. 

Dat afgeleid effect van ouderschap komt bovenop het feit dat vrouwen doorgaans reeds vaker werken in bedrijfstakken of beroepen waar de praktijk van deeltijdse arbeid meer ingeburgerd is. Omgekeerd werken mannen meestal in sectoren of beroepen waar dat soort flexibiliteit minder gangbaar is. De aanpassing van de arbeidsduur vindt ook plaats doordat een geringer aantal moeders overuren presteren of werken op atypische uren.

Scholing speelt een rol in die mate dat een laag- of middengeschoolde moeder vaker de arbeidsmarkt zal verlaten, terwijl een hooggeschoolde moeder veeleer haar arbeidsduur zal verminderen. Bij mannen speelt dat effect niet.

Het onderbreken van de loopbaan en/of het verminderen van de arbeidsduur, heeft gevolgen voor het loopbaanverloop van moeders. Zo is slechts een derde van de managers een vrouw. Ondanks publieke steun, beleidsmaatregelen (quota) en bewustmakingscampagnes, zijn vrouwen nog altijd ondervertegenwoordigd in leidinggevende functies. Het zijn de vroegere keuzes in de loopbaan, en niet het moederschap op zich, die de kans om manager te worden beïnvloeden, klinkt het.

Om de verschillen tussen mannen en vrouwen te verkleinen, moeten de sociale normen over de rolverdeling in het gezin en op de arbeidsmarkt veranderen, pleit de Nationale Bank. "Om een evenwichtiger arbeidsmarkt te bewerkstelligen, moet de zorg voor de kinderen billijker worden verdeeld over de beide ouders. De oplossing is niet om de moeders te helpen hun beroeps- en gezinsleven met elkaar te verzoenen, maar om ook de vaders bij het probleem te betrekken."

Mogelijke pistes zijn een gedeelde aanwending van het ouderschapsverlof, zoals in Zweden, of het beschikbaar maken van betaalbare kinderopvang aangepast aan een voltijds werkrooster. Een campagne om vrouwen van jongs af aan bewust te maken van de gevolgen van hun opleidings- en beroepskeuzes, zou hun emancipatie kunnen bevorderen, luidt het. "Het is belangrijk nu al de nodige maatregelen te nemen om die veranderingen tot stand te brengen. Het wijzigen van de sociale normen is immers een proces dat decennia, zo niet generaties vergt om het te verwezenlijken."