Veel vragen en emoties na drama met Dean, forensische psychiaters: "Raakt ons diep, maar herval is deel van realiteit"

Dave De Kock (34), de man die gisteren in Nederland werd opgepakt en verdacht wordt van de ontvoering van de 4-jarige Dean Verberckmoes uit Beveren, blijkt eerder al veroordeeld te zijn. In 2010 sprak de rechter een effectieve gevangenisstraf van tien jaar uit voor de fatale mishandeling van zijn 2-jarige stiefzoon, Miguel. 

In het psychiatrisch rapport werd toen gesproken over een "antisociale persoonlijkheidsstoornis" en de psychiater zag weinig of geen therapeutische mogelijkheden omdat de beklaagde geen enkel schuldbesef heeft. 

Dat zo iemand na het uitzitten van zijn straf kan vrijkomen en nu verdacht wordt van nieuwe feiten, roept logischerwijs veel emoties op. Dat zegt forensisch psychiater Rudy Verelst. "Het gaat om een zwaar gegeven, omdat het ons aantast in ons diep mens-zijn: de zorg die we hebben voor onze medemens en zeker voor een kind."

Verelst legt uit dat er twee mogelijke manieren zijn om mensen met dergelijke persoonlijkheidsstoornissen te helpen. "Enerzijds heb je de psychotherapeutische behandeling. We proberen hen dan inzicht te geven in de omstandigheden waarin zij het meest risico lopen om dergelijk gedrag te stellen. En anderzijds is er de psychiatrische weg waarbij we met medicatie de impulsiviteit onderdrukken."

"Maar beide behandelingen vereisen dat er bereidheid is bij de betrokkenen om het proces te doorlopen", kadert hij. "Het is sowieso een proces met vallen en opstaan, het gaat gepaard met herval en stappen terugzetten, én het is ook niet gegarandeerd succesvol."

Ook forensisch psychiater Nils Verbeeck benadrukt dat daders vaak hervallen. "Een recidive is een deel van de realiteit. Wat wij kunnen doen als maatschappij is dat risico zo klein mogelijk proberen houden, maar we gaan nooit tot nul procent herval kunnen komen", aldus Verbeeck. 

Hij haalt daarbij het voorbeeld aan van seksueel delinquenten. "We weten dat daar 30 procent onbehandeld hervalt. Door hen een behandeling te geven kunnen we dat doen dalen tot 9 à 12 procent. Maar dat is een proces van jaren", zegt de psychiater.  

Verbeeck pleit voor een globaal beleid binnen de gevangenis waarin het profiel van de dader bestudeerd wordt en er daaraan vervolgens een behandeling gekoppeld wordt. Op dit moment zijn er allerlei psycho-sociale diensten binnen een gevangenis. Denk maar aan het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW), het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG), zorgpsychiaters...  "Allemaal verschillende mensen die samen geen geheel vormen en die allemaal naast elkaar werken", stelt hij. 

De psychiater vraagt dan ook aan de politiek om één zorgteam te creëren waarin psychiaters, psychologen, criminologen en maatschappelijk werkers samenwerken rond een dossier. En hij wil ook dat er een systeem komt zodat mensen zowel in de gevangenis als nadien daarbuiten door dezelfde mensen dezelfde zorg en hulp kunnen krijgen. "Maar dat is praktisch niet altijd makkelijk", weet hij.

Volgens forensisch psychiater Rudy Verelst ligt het niet aan tekorten bij de hulpverlening dat mensen die hun straf uitzitten potentieel gevaarlijk blijven, maar komt het vooral doordat de hulpverlening geen vat heeft op die mensen.

Hij vindt het dan ook belangrijk dat we ons als maatschappij de vraag stellen hoe wij om moeten gaan met mensen die een misdrijf hebben gepleegd en die gevaarlijk blijven ondanks de straf die ze kregen. "Ik denk dat het te eenvoudig is om te stellen dat de psychiatrie of de zorgverlening dat probleem gaat oplossen. Want het heeft ook te maken met juridische kwesties zoals fundamentele rechten en vrijheden." 

"We doen op het einde van een straf geen evaluatie", gaat hij verder. "Het is de vrijheid van de gestrafte om zijn straf uit te zitten en dan als een vrij man zonder voorwaarden vrij te komen. Willen we dat veranderen bijvoorbeeld?  In het kader van een voorwaardelijke invrijheidsstelling stellen we wel voorwaarden op waaraan iemand zich moet houden. De vraag ligt dus op tafel: wat doen we met mensen die bewust kiezen voor het uitzitten van een straf?” 

Verelst benadrukt dat er geen directe causaliteit bestaat tussen meer middelen en het voorkomen van situaties waar we vandaag mee geconfronteerd worden. Toch kunnen bepaalde zaken ook volgens hem beter. "Het beleid heeft enorme inspanningen gedaan voor het ontwikkelen van een aangepast zorgprogramma voor geïnterneerden, dat zijn mensen die ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard. Maar er blijft een tekort aan hulpverlening voor mensen die wel toerekeningsvatbaar zijn en een straf gekregen hebben."

"Een maatregel die niet noodzakelijk veel middelen vraagt, is het openstellen van een aantal voorzieningen voor geïnterneerden aan andere juridische titels. Dat zou effectief kunnen zijn naar bepaalde types toe."

Justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zei in "De ochtend" alvast dat er in de toekomst nog meer geïnvesteerd zal worden in een psychiatrische behandeling tijdens de gevangenisstraf. En dat er ook dringend werk moet gemaakt worden van meer hoogbeveiligde plaatsen voor gedetineerden in de psychiatrie. 

Dader Dave De Kock is niet aan zijn proefstuk toe: hij werd in 2010 al tot 10 jaar cel veroordeeld nadat hij zijn pluszoontje van 2 jaar zwaar had mishandeld, met fatale gevolgen. Het huidige systeem van terbeschikkingstelling (TBS) geldt niet voor hem, om de eenvoudige reden dat de wet die dit regelt, maar in 2012 in werking is getreden.

Opvallend: die wet was eigenlijk al in 2006 goedgekeurd door het parlement. Hoe is het mogelijk dat die pas zes jaar later in werking treedt? "Er moesten nog uitvoeringsbesluiten komen", zegt advocaat Jef Vermassen in "De afspraak". De kans was met andere woorden reëel geweest dat Dave De Kock onder het TBS-systeem zou zijn gevallen mochten de uitvoeringsbesluiten van de wet van 2006 eerder zijn genomen.