500 miljoen vaccins in vuilnisbak omdat Westen ze te laat doneert? "Arme landen moeten zelf proberen te produceren"

Er zijn al miljoenen vaccins verloren gegaan wegens vervallen, maar nu kan de verspilling mogelijk dus pieken. De naar schatting 500 miljoen vaccins waarvan sprake zijn vaccins op overschot uit onder meer de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, Canada, de Verenigde Staten en Japan. 

De rijke landen hebben er gewoon te veel van besteld, en gaan ze nu doneren. "Landen als Canada hebben er in de beginfase 7 tot 9 keer te veel van besteld, het Verenigd Koninkrijk 5 meer dan ze er nodig hadden", schetste VRT-buitenlandjournalist Stijn Vercruysse in onze VRT NWS live-sessie vanmiddag. 

De meeste van die overtollige vaccins vervallen tegen eind maart. Er is nog wel even tijd dus, maar in de praktijk is dat (wellicht) onvoldoende om het nog georganiseerd te krijgen en de spuitjes op tijd te zetten. Bij plotse leveringen van enkele honderdduizenden vaccins is het moeilijk voor arme landen om alles snel-snel in gang te zetten. 

Nu zit er te weinig lijn in leveringen aan bijvoorbeeld Afrikaanse landen, waardoor het voor hen vaak een logistieke nachtmerrie is. "Men denkt dat van alle vaccins die gedoneerd zijn aan Afrika, er ongeveer 63 procent daar ook is gezet", zegt Vercruysse.  

De armere landen vragen meer betrouwbaarheid. Ze willen lang vooraf weten wat gaat komen: "Er is een internationaal systeem om die donaties te coördineren, COVAX. Die hebben nu een nieuwe regel ingesteld: gedoneerde vaccins moeten zeker nog 2,5 maanden houdbaar zijn," zegt Stijn Vercruysse. Hij vreest voor nog meer dreigende verspilling van vaccins nu de boostercampagne in heel wat rijke landen achter de rug is. 

Die armere landen zouden eigenlijk zelf de vaccins moeten kunnen produceren om minder afhankelijk te zijn van de westerse landen, maar dat is niet zo makkelijk, weet Dimitri Eynikel van Artsen Zonder Grenzen. "Je hebt India dat AstraZeneca produceert, en je hebt de Russische en Chinese vaccins die naar delen van Azië, Afrika en Zuid-Amerika gaan. Maar dat is onvoldoende." 

De productie van mRNA-vaccins moet omhoog, zegt hij, want dat zijn de beste vaccins en ze het best aanpasbaar aan nieuwe varianten. Maar op dit moment is er heel weinig mRNA-productie buiten Europa en de VS. "Het grootste probleem ligt bij het delen van kennis en rechten door de grote merken, zegt Eynikel. 

"Uit onze analyse blijkt dat er voldoende mensen en infrastructuur zijn. In minder dan een jaar, pakweg 9 maanden, kan het (een productiesite voor mRNA-vaccins, red.) wellicht worden opgezet in ontwikkelingslanden. Maar dan moet je nog de technologie hebben, de kennis, en de juridische rechten. Dat soort informatie wordt geheim gehouden en niet gedeeld, en dat zijn belangrijke barrières voor een autonome productie. Je hebt zo'n volledige autonomie nodig om niet meer afhankelijk te zijn." 

De ultieme oplossing? Die bestaat erin dat ontwikkelingslanden zelf een vaccin uitvinden en zelf massaal gaan produceren. Zuid-Afrika is daar nu mee bezig: zij willen zelf een mRNA-vaccin produceren. "Het is een lang traject, maar ze zijn ermee bezig. Ze willen het Moderna-vaccin namaken, omdat ze zien dat de producenten niet willen meewerken om die kennis en die rechten te gaan delen", weet Eynikel.  

Meer eigen productie zal nodig zijn, want van alle vaccins die in Afrika gebruikt worden, wordt amper 1 procent daar geproduceerd. 99 procent werd dus ingevoerd. "Die afhankelijkheid is heel erg, daar moet echt iets aan veranderen. Het is dus sowieso de moeite om verder te werken, ook al zou deze pandemie een endemie worden", besluit Vercruysse.