Crisis in de kinderopvang: hoe worden crèches gecontroleerd? En wat als ik mij als ouder zorgen maak?
Het is crisis in de Vlaamse kinderopvang: de afgelopen maanden moesten verschillende kinderdagverblijven de deuren sluiten, de topvrouw van de verantwoordelijke administratie moest ontslag nemen en er blijven maar meldingen komen van wantoestanden in crèches. Dat roept vragen op. Welke eisen zijn er voor iemand die een opvanglocatie wil opstarten? Hoe gebeuren de controles daarna? En wat als je je zorgen maakt over je crèche? Een overzicht.
Wat is er aan de hand? Begin dit jaar ging de bal rollen toen in het kinderdagverblijf 't Sloeberhuisje in Mariakerke bij Gent een meisje van 6 maanden zwaargewond werd. Later stierf het kind in het ziekenhuis aan haar verwondingen. Na de dood van het meisje werd duidelijk dat ouders van andere kinderen eerder al klachten hadden gemeld over 't Sloeberhuisje.
Sindsdien zijn ouders duidelijk alerter geworden, want in vergelijking met vorig jaar is het aantal meldingen van gevarensituaties in de kinderopvang bijna verdubbeld: van gemiddeld 13,6 per maand in 2021, naar 26 meldingen per maand anno 2022.
Na ‘t Sloeberhuisje werden de afgelopen maanden verschillende crèches gesloten na meldingen van gevarensituaties.
Kan je zomaar een kinderdagverblijf beginnen?
Daar kunnen we heel formeel over zijn: neen. Kind & Gezin, de overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor de kinderopvang, heeft een hele reeks voorwaarden waaraan moet worden voldaan.
De hele gedetailleerde lijst zullen we jullie besparen - voor de liefhebbers: ze is terug te vinden op de website van Kind en Gezin -, maar we pikken er wel de belangrijkste punten uit. We focussen vooral op de eisen voor de mensen in de opvang.
De organisator - oftewel de eigenaar - die het kinderdagverblijf opstart, moet ouder zijn dan 21 jaar en moet daarnaast ook zeker een uittreksel uit het strafregister aanleveren.
Meer eisen zijn voor de verantwoordelijke van de kinderopvang, die instaat voor de dagelijkse werking. Die moet ook minstens 21 jaar zijn en een uittreksel uit het strafregister kunnen tonen, maar daarnaast moet die ook zeker een kwalificatiebewijs hebben: een opleiding kinderopvang of voldoende ervaring. Ook moet die kunnen aantonen dat hij medisch geschikt is (een attest dat hij zelf mag invullen) en de opleiding "levensreddend handelen bij kinderen" heeft gevolgd.
Daarnaast is er ook nog een hele resem voorwaarden op allerlei andere vlakken. Zo is er bepaald hoeveel vierkante meter er per kind moet worden voorzien en dat er "voldoende daglicht in de leefruimte" moet zijn, net als "buitenspeelmogelijkheden". Ook het aantal kinderen per begeleider is vastgelegd en ook op vlak van veiligheid en gezondheid zijn er wat eisen.
Het is de Zorginspectie - een afdeling van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin - die uiteindelijk zal kijken of aan alle voorwaarden is voldaan. Als dat het geval is, krijgt het kinderdagverblijf een vergunning van Kind en Gezin en kan het van start gaan.
Krijgen kinderdagverblijven nog controle eens ze open zijn?
Ja. En ook die gebeuren door de Zorginspectie, die naast crèches trouwens ook bijvoorbeeld woonzorgcentra of diensten voor de gehandicaptenzorg controleert.
Specifiek voor kinderdagverblijven kan de Zorginspectie op eigen initiatief gaan controleren. Die inspecties gebeuren "meestal onaangekondigd" en - afhankelijk van het type opvang - "minstens twee keer in een periode van drie jaar of minstens één keer in een periode van vijf jaar", zo staat te lezen op de site van de Zorginspectie. Al zijn er de afgelopen twee jaar fors minder controles geweest door de coronacrisis.
Daarnaast kunnen er ook controles komen op vraag van Kind & Gezin. Dat gebeurt dus bij de opstart van de crèche, maar ook bij "een klacht of ernstige feiten". Wie een klacht wil indienen over een crèche, moet daarvoor dus bij Kind & Gezin zijn. Het is Kind & Gezin dat dan de Zorginspectie stuurt.
Wat als er zaken niet in orde zijn bij de controle?
Na de controle wordt er een verslag opgemaakt, met daarin onder meer de tekorten en de aandachtspunten. Dat verslag gaat dan naar Kind & Gezin, dat kan bepalen om actie te ondernemen.
"Als de opvang niet aan alle voorwaarden voldoet, maar er is geen onmiddellijk gevaar voor de kinderen, dan krijgt de opvang tijd om alles in orde te brengen", zo staat op de website van Kind & Gezin.
"We volgen dat nauwgezet op. De Zorginspectie kan bijvoorbeeld vaker langsgaan tot alles in orde is. Als het nodig is, zal Kind & Gezin de vergunning opheffen of schorsen of de subsidies stopzetten."
Wordt er eigenlijk wel ingegrepen?
Kind & Gezin kan ingrijpen als uit een verslag van de Zorginspectie blijkt dat het er echt niet goed gaat. Alleen gebeurde dat de voorgaande jaren niet vaak: in 2020 twee keer, in 2021 zeven keer. Er waren wel iets meer tijdelijke schorsingen: respectievelijk vier en twaalf. De meest recente beslissingen staan op de website van Kind & Gezin.
Kind & Gezin heeft dit jaar beslist om sneller in te grijpen. "Elke melding, elke informatie, elke klacht die ons bereikt wordt altijd onmiddellijk gescreend", verzekert woordvoerster Nele Wouters.
"Als er sprake is van de mogelijke schending van de fysieke of psychische integriteit van een kind, wordt dat als een gevarensituatie gelabeld en wordt het meteen opgepikt. Dat kan gaan over roepen, niet correct straffen, een letsel."
Ook als er geen harde bewijzen zijn, kan een klacht voldoende zijn om te handelen.
"Ook als iets niet formeel vastgesteld kan worden of als er geen harde bewijzen zijn, kan een klacht of een reeks klachten toch voldoende zijn om te handelen", zegt de woordvoerster.
"Voorheen gingen we eerst op zoek naar bewijs, gingen we na of de info klopte, en bekeken we of we de klacht hard konden maken. Nu is het allerbelangrijkste dat de melding ernstig is."
De vergunning van het kinderdagverblijf kan dan op heel korte termijn tijdelijk, maar met "dringende noodzakelijkheid" geschorst worden.
BELUISTER - Nele Wouters van het agentschap Opgroeien legt uit hoe crèches worden opgevolgd:
Crisis in de kinderopvang: "Versterking nodig, want nu meer dan 220 dossiers per persoon"
Om hoeveel crèches gaat het?
Dit jaar werd van 16 opvanginitiatieven de vergunning opgeheven. Daarnaast zit op dit moment 3 procent van de kinderopvanglocaties in Vlaanderen in een handhavingstraject, waardoor ze formeel en van nabij opgevolgd worden.
Als je weet dat er in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel zo’n 6.400 kinderopvanglocaties zijn, gaat het concreet om iets meer dan 200 crèches. Begin september waren dit er nog 174.
Opvanglocaties kunnen om uiteenlopende redenen in een handhavingstraject zitten, verduidelijkt woordvoerster Nele Wouters: administratie die niet in orde is, onvoldoende Nederlands spreken, materiële gebreken…
“Bij zulke zaken manen wij hen aan om dit in orde te brengen, gaat Wouters verder. “En de overgrote meerderheid van de opvanglocaties gaat snel en hard aan de slag om die tekorten weg te werken”, verzekert Wouters.
“Uitzonderlijk gaat het om foutief pedagogisch gedrag en daar zit we heel kort op. Elke kinderopvang die zich zou bezondigen aan de schending van de fysieke of psychische integriteit van kinderen moet eruit.”
Wat als ik mij zorgen maak als ouder?
Maak je je zorgen over het kinderdagverblijf waar je kind momenteel zit of binnenkort naartoe gaat? De verslagen van de Zorginspectie staan niet standaard online, maar ze zijn wel daar op te vragen.
Dat kan door dit formulier op de website in te vullen of een schriftelijke vraag te stellen aan Zorginspectie, Koning Albert II-laan 35, bus 31, 1030 Brussel. Belangrijke nuance: het zou perfect kunnen dat de laatste controle - en dus ook het bijhorende verslag - al van een paar jaar geleden is.
Dat die verslagen niet gewoon openbaar zijn, vindt de Gezinsbond alleszins een probleem. "Als ouder is het heel moeilijk om te weten of de opvang goed is", zegt adviseur Lutgard Vrints.
"Op voorhand weet je het helemaal niet, maar ook terwijl je kind daar zit, tast je wat in het duister. We vragen al langer meer openheid over die verslagen. Dat was ook beloofd, maar het is er nog steeds niet van gekomen." De Zorginspectie benadrukt dat het daaraan werkt, maar dat er "een aantal problemen" zijn, vooral met de privacy.
En wat als ik wil veranderen van crèche? Zijn er veel opties? "Er is zeker nog steeds een tekort in de kinderopvang", zegt Lutgard Vrints van de Gezinsbond, "al is het wel heel afhankelijk van de regio". "Voor ouders is het dus zeker niet evident om te veranderen van crèche als ze zich niet goed voelen bij hun huidige opvang."
De Gezinsbond roept daarom op om de eisen voor de opvanginitiatieven hoger te leggen, voor allemaal. "Sommigen pleiten er net voor om de lat lager te leggen om zo het opvangtekort op te vangen. Ze willen het opleidingsniveau loslaten of vaste krachten inruilen voor vrijwilligers of freelancers. Dat is zeker niet de weg die we op moeten."
"Voor alle duidelijkheid: het merendeel van de voorzieningen doet zijn best, maar er zijn structurele problemen. Zo is er binnen de huidige subsidies geen tijd voor bijscholing of moeten begeleiders voor te veel kinderen tegelijk zorgen. Die lat moet wat ons betreft hoger."