Van jeugdvriend over cellist tot oud-KGB’er: deze mensen behoren tot de beruchte "inner circle" van president Poetin

“Er gebeuren dingen in het Kremlin waarvan wij de omvang niet beseffen”: dat stelde oud-NAVO-baas Willy Claes eerder deze week in “De Afspraak”. De inval in Oekraïne kan volgens hem een afleidingsmanoeuvre zijn om te verdoezelen dat het Russische regime op losse schroeven staat. “Om binnenlandse vijanden te bestrijden, moet je zorgen dat je externe vijanden maakt”, duidt Claes.

Volgens Rusland-kenner Jan Balliauw heeft Poetin de touwtjes wel degelijk nog stevig in handen. “Niemand weet met zekerheid of er onderhuids al dan niet iets broedt, maar ik zie niet meteen een interne dreiging vanuit het Kremlin”, aldus Balliauw. “Poetin heeft een constructie uitgetekend waarbij hij aan de top van de piramide staat. Dat betekent niet dat hij alles beslist, maar hij stuurt nog steeds de boel aan.”

Wel valt het Balliauw op dat het netwerk rond Poetin de voorbije jaren steeds meer is gaan bestaan uit machtspersonen. “Vroeger werkten er in het Kremlin ook Westers georiënteerde politici, maar zij zijn intussen uitgerangeerd.” Wat overblijft is een reeks politici die de neiging hebben om te overdrijven wat mogelijke dreigementen voor Rusland betreft. “Daardoor hoort Poetin vanuit alle kanten dat er gevaar heerst. Dat creëert een sfeer van paranoia en vijandigheid.”

Of Poetin nog steeds alles voor het zeggen heeft zoals hij doet uitschijnen, weten alleen hij en de mensen met wie hij zich omringt. Feit is dat hij zich laat omgeven door invloedrijke figuren, waarvan er verschillende een band met de president hebben die dateert uit de tijd van de KGB of zelfs daarvoor. We pikken er tien uit die vandaag tot Poetins zogenoemde "inner circle" behoren, en geven ze in willekeurige volgorde mee.

Arkady Rotenberg is een van Poetins oudste compagnons. De twee zijn jeugdvrienden en waren elkaars oefenpartner tijdens het judoën.

Zijn band met Poetin heeft Rotenberg geen windeieren gelegd: begin jaren 2000 stapten hij en zijn broer – Boris Rotenberg – in de Russische gasgigant (en staatsbedrijf) Gazprom. Eind jaren 2000 richtten ze samen SMG Group en Mostotrest op, vandaag twee van de grootste bouwaannemers in het land. Die leverden hem geregeld monstercontracten op. Ter voorbereiding van de Olympische Winterspelen van 2014 realiseerde hij bijvoorbeeld een nieuwe kustsnelweg, goed voor een deal van een slordige 2 miljard dollar. Zijn bedrijven participeerden ook in de bouw van de 16,9 kilometer lange Krimbrug, die het schiereiland met het Russische vasteland verbindt.

Rotenberg wordt ervan beschuldigd een fortuin te hebben verdiend aan illegaal verkregen contracten. In 2015 werd hij ook genoemd in de Panama Papers. Daaruit bleek dat hij enkele jaren eerder zo’n 231 miljoen dollar aan leningen naar een bedrijf op de Britse Maagdeneilanden zou hebben overgeheveld. SGM Group heeft hij intussen verkocht aan een dochteronderneming van Gazprom – waarvan zoon Igor Rotenberg bestuurder is, en ook zijn aandelen in Mostotrest droeg hij over.

“De machtigste man van Rusland”, “Darth Vader” en “de akeligste man op aarde”: Igor Sechin kent vele bijnamen. Hij is de leider van de zogenoemde siloviki-fractie, wat hem volgens velen Poetins meest conservatieve adviseur maakt.

Zijn diplomatieke (KGB)-carrière startte in de jaren tachtig, begin jaren negentig kruisten zijn professionele wegen voor het eerst die van Poetin. Hij schopte het tot plaatsvervangend hoofd van de regering Poetin en werd als het ware de poortwachter van de president. In 2008 werd hij door toenmalig president Medvedev benoemd – officieus gedegradeerd – tot vice-premier. Hij werd verantwoordelijk voor de energiesector in het land.

Als CEO, voorzitter én voorzitter van de raad van bestuur van Rosneft, een staatsolie- en gasbedrijf, is Sechin daarnaast een van Ruslands voornaamste oligarchen.

Zijn invloed reikt ver over de Russische grenzen heen. Hij inspireerde bijvoorbeeld Venezuela voor diens kernenergieprogramma, en onderhandelde met Cuba over deals die Rusland diepzeeboringen in de Golf van Mexico opleverden. Als voorzitter van de raad van bestuur van United Shipbuilding Corporation hielp hij bij onderhandelingen met Frankrijk over de aankoop van vier schepen.

Poetin en Dmitri Medvedev zijn al decennialang een goed werkende tandem. Ze ontmoetten elkaar begin jaren negentig in Sint-Petersburg, waar ze allebei voor toenmalig burgemeester Anatoly Sobchack werkten. In 1999 nam Poetin Medvedev onder zijn vleugels. Wat volgde was een professioneel parcours in stijgende lijn: hij ging van adjunct-directeur van de presidentiële staf naar hoofd van bestuur van het Kremlin naar presidentiële stafchef. Ook in staatsbedrijf Gazprom dook hij door de jaren heen in meerdere functies op.

In 2005 werd hij vicepremier, in 2008 sprong hij haasje-over met Poetin en werd hij de nieuwe president van Rusland. Een uitgekiend plan: Poetin had zijn limiet aan opeenvolgende ambtstermijnen bereikt en moest noodgedwongen de fakkel doorgeven. Medvedev nam van 2008 tot 2012 de honneurs waar, in 2012 kwam Poetin weer aan de macht. Medvedev werd premier van dienst.

Verregaande hervormingen van de Russische machtsstructuren in 2020 deden Medvedev afstappen – opnieuw een goed overwogen herschikking in samenspraak met de president. Hij werd, en is vandaag nog steeds, vicevoorzitter van de Nationale Veiligheidsraad.

Niet alleen steunt Medvedev consequent Poetins beleid, hij begon tijdens zijn presidentschap ook een oorlog tegen Georgië. Een deel van het Georgische grondgebied werd bezet door Russische troepen, twee regio’s werden kort daarna onafhankelijk verklaard. 

De titel van “jongste minister-president van Rusland” is weggelegd voor Sergej Kirienko, al viel daarmee uiteindelijk weinig eer te rapen. In 1998 werd hij op 35-jarige leeftijd premier, wat hem de bijnaam “Kinder Surprise” opleverde. Kirienko werd mee verantwoordelijk geacht voor de Roebelcrisis of Russische financiële crisis van 1998 en trad al na enkele maanden weer af.

Voordat hij in dienst trad bij Poetin, was Kirienko elf jaar lang directeur van Rosatom, een staatsbedrijf dat gespecialiseerd is in de ontwikkeling van kernenergieprojecten.  

In 2016 werd hij benoemd tot adjunct-hoofd van de presidentiële administratie en werd hij verantwoordelijk voor de binnenlandse politiek, ongeveer anderhalf jaar voor de presidentsverkiezingen van 2018. Het was zijn taak om ervoor te zorgen dat Poetin minstens 70 procent van de stemmen zou halen en zo opnieuw aan de macht zou komen. Missie geslaagd: met 76,69% van de stemmen haalde Poetin een verpletterende overwinning. Ksenia Sobtsjak, een fictieve oppositiekandidaat, werd beschouwd als een marionet van Kirienko.

Sergej Narisjkin bekleedt vandaag de functie van directeur van de buitenlandse inlichtingendienst SVR. Hij wordt beschouwd als een van de sleutelfiguren binnen het Poetin-regime.

Tussen 2011 en 2016 was Narisjkin voorzitter van de Staatsdoema, het lagerhuis van de Russische Federatie.

Onder zijn leiding heeft de Doema onder meer de zogenoemde “Dima Jakovlev”-wet aangenomen, genoemd naar de jongen die in 2009 in een pleeggezin in de Verenigde Staten overleed. De wet verbiedt Amerikanen om Russische kinderen te adopteren. Ook keurde de Doema een wetsvoorstel goed inzake een zwarte lijst van internetsites. De autoriteiten kregen daarmee een middel in handen om websites van de oppositie en onafhankelijke media te sluiten. In juni 2012 accepteerden ze een wetsvoorstel dat straffen voor organisatoren en deelnemers van betogingen verscherpte. In 2014 bekrachtigde de Doema de overeenkomst over de toetreding van de Krim tot Rusland.

Als professioneel cellist lijkt Sergej Roldoegin een vreemde eend in de bijt, maar ook zijn banden met Poetin gaan een heel eind terug. Roldoegin introduceerde Poetin namelijk bij diens voormalige vrouw Ljoedmila en is peetvader van zijn oudste dochter Maria. “Hij is als een broer voor me. Vroeger, toen ik nergens heen kon, ging ik naar hem toe en sliep en at ik bij hem”, liet Roldoegin ooit optekenen.

Roldoegin, verder geen politiek figuur, kwam in 2016 in de schijnwerpers te staan toen de Panama Papers beweerden dat hij een aantal offshore “vennootschappen” had opgericht, waar honderden miljoenen dollars aan Russische leningen naartoe werden gesluisd. Roldoegin zelf heeft nooit op deze beschuldigingen gereageerd. Feit is wel dat hij aandeelhouder is van de Rossiya Bank, een belangrijke bank in Rusland.

Sergej Sjojgoe wordt de bekwaamste politicus in Poetins entourage genoemd en is een van de populairste politici in Rusland. Hij wordt bestempeld als “de ultieme patriot” en verschijnt bijna altijd in militair uniform. In de wandelgangen wordt hij als een waardige mogelijke opvolger van Poetin aangewezen.

Sjojgoe werd in 1994 minister van Noodsituaties en voerde tijdens zijn ambtstermijn honderden humanitaire operaties uit. Hij werd geprezen voor de manier waarop hij rampen – van aardbevingen over explosies tot etnische conflicten – aanpakte.

In 2012 werd Sjojgoe minister van Defensie. Hij kan de annexatie van de Krim achter zijn naam schrijven, maar duikt ook op als medeverantwoordelijke in het MH17-verhaal (het vliegtuig van Malaysia Airlines dat werd neergeschoten in Oost-Oekraïne). Onder leiding van Sjojgoe nam het Russische leger deel aan een militaire operatie in Syrië, waarbij het de kant koos van dictator al-Assad. 

Een “grijze kardinaal“ kan het best omschreven worden als iemand die misschien geen legitieme autoriteit heeft, maar desalniettemin situaties naar zijn hand zet. Zo ook Vladislav Soerkov. Naar verluidt is hij een bijzonder machtige besluitvormer achter de schermen in Rusland.

Soerkov bedacht de term "soevereine” of “geleide” democratie om het politieke regime in Rusland te omschrijven.

Hij werd door de jaren heen van heel wat misdaden beticht. Zo werd hij gezien als een van de belangrijkste krachten achter de herverkiezing van president Poetin in 2004, waarbij hij de media zou hebben gemanipuleerd. Tot vandaag wordt Soerkov verantwoordelijk gehouden voor het kneden van de geest van de Russische massa via televisie.

Ook zou hij rechtstreeks geholpen hebben bij de annexatie van de Krim in 2014, waarvoor hij door de Verenigde Staten werd gesanctioneerd. Iets wat hij achteraf “een grote eer” noemde. In 2016 beweerde een Oekraïense groep hackers te hebben ingebroken in Soerkovs e-mailaccount. De hackers gaven een resem e-mails vrij waarin – volgens hen – in detail werd ingegaan op Russische pogingen om Oekraïne te destabiliseren.

Nikolaj Patroesjev is de secretaris van de Russische Veiligheidsraad en een goede vriend van Poetin.

In 1975 werd Patroesjev gerekruteerd door de voormalige KGB, waar hij het hoofd werd van de anti-corruptie- en anti-smokkeleenheid. Het is hier dat hij Poetin leerde kennen. Poetin was in die tijd  doorgegroeid naar een invloedrijke job op het stadhuis van Sint-Petersburg, maar werd beticht van fraude met exportvergunningen. Dankzij het gerechtelijk onderzoek van Patroesjev werd hij vrijgesproken.

Toen Poetin directeur van de FSB werd, maakte Patroesjevs carrière een hoge vlucht. In 1999 werd hij adjunct-directeur van diezelfde FSB, enkele maanden later nam hij Poetins plaats in. Onder leiding van Patroesjev werd de FSB een doeltreffend instrument van het regime. In 2008 promoveerde hij tot secretaris van de Russische Veiligheidsraad, een sleutelpositie in veiligheids- en buitenlands beleid.

In datzelfde jaar, tijdens de zogenoemde "vijfdaagse oorlog" tussen Rusland en Georgië, steunde Patroesjev de Russische agressie tegen Georgië. In 2014 was hij betrokken bij de organisatie van de annexatie van de Krim en het uitbreken van de oorlog in het oosten van Oekraïne. 

Sergej Ivanov is sinds jaar en dag een vertrouweling van Poetin. Ze werkten samen bij de KGB en de latere FSB, en in 2001 werd Ivanov door Poetin aangesteld als nieuwe minister van Defensie. In 2005 werd hij samen met Dmitri Medvedev benoemd tot vicepremier.

In 2011 promoveerde Ivanov tot stafchef van de Russische presidentiële administratie, een invloedrijke en gevoelige post. Als stafchef bereidde hij wetten voor en was hij de verbindende factor tussen de president en het parlement. Ivanov zou op die manier een grote rol gespeeld hebben in het lobbyen van een Russische militaire interventie in de Syrische burgeroorlog.

Tegen alle verwachtingen in meldde het Kremlin in 2016 zijn ontslag. Ivanov had naar eigen zeggen zelf om de overplaatsing gevraagd. Vandaag buigt hij zich over natuur- en vervoerskwesties.