Hoe worden we minder afhankelijk van Russisch gas? "Op korte termijn opofferingen, op lange termijn vruchten plukken"

Na het Britse olie- en gasbedrijf BP en het Noorse staatsbedrijf Equinor zet nu ook het Britse Shell zijn activiteiten in Rusland stop. Een gevolg van de Russische inval in Oekraïne. "Verrassend", zegt Thijs Van de Graaf, professor Internationale Politiek aan de UGent en gespecialiseerd in energiepolitiek. "Dat zijn bedrijven die al meer dan 30 jaar actief zijn in Rusland. Ze hebben zich daar gevestigd in de nasleep van de val van de Sovjet-Unie en hebben zich daar sindsdien zeer sterk vastgeworteld."

De bedrijven hebben een berekening gemaakt, zegt Van de Graaf. "Er zal enerzijds sprake zijn van de vrees voor reputatieschade, anderzijds kan ik me voorstellen dat Britse bedrijven de druk voelen van de regering om die beslissing te nemen. In ieder geval zal dat voor hen een financiële kater betekenen. BP moet zijn aandelen van het Russische staatsbedrijf Rosneft van de hand doen, die zijn miljarden waard en dat zal niet volledig gerecupereerd worden."

Voor Rusland betekent het vertrek van de Europese energiebedrijven vooral een verlies aan knowhow en kapitaal. En voor ons? "Ik denk niet dat het een impact zal hebben op de Russische olie- en gasproductie. Alle sancties die tot nu toe getroffen zijn, proberen ook zoveel mogelijk de olie- en gasexport van Rusland te ontzien."

De kwestie legt opnieuw de grote Europese afhankelijkheid van Russisch gas op tafel. "Ik heb eerlijk gezegd een déjà-vu", zegt Van de Graaf. "Acht jaar geleden, na de crisis rond de annexatie van de Krim door Rusland, zei Europa expliciet dat het de afhankelijkheid van Russisch gas zou verminderen. Maar als je gaat kijken naar de cijfers, is die net gegroeid." Van de Graaf illustreert: "Acht jaar geleden zat Europa aan 30 procent import vanuit Rusland, nu is dat 40 procent."

Volgens hem is er nu wél een keerpunt. "De reputatie van Rusland is nu helemaal beschadigd, het lijkt alsof iedereen is wakker geschoten." En hij stipt nog een pijnlijk punt aan: "Het is niet logisch: met de ene hand wapens en steun geven aan Oekraïne om de Russische invasie te helpen bestrijden, met de andere hand het Russische militaire apparaat financieren door de import van gas en olie."

Hoe dan ook kan Europa nu niet zonder de import uit Rusland, zegt Van de Graaf. "Er zijn momenteel geen indicaties dat Rusland de gaskraan zal dichtdraaien. Ze hebben daar niets bij te winnen, al moeten we een slag om de arm houden. Als we nu de gasimport verliezen kunnen we dat niet compenseren met voorraden of import vanuit andere regio's. Maar als we ons huiswerk goed maken, kunnen we tegen volgende winter en de winter erna veel minder kwetsbaar zijn."

België is in mindere mate afhankelijk van Russisch gas. "We zitten in een goede positie, met een pijplijn naar Noorwegen dat een belangrijke leverancier is, en bovendien hebben we een terminal in Zeebrugge waar vloeibaar gas aangeleverd kan worden", zegt Van de Graaf. Maar toch zouden ook wij de effecten merken van een eventueel verstoorde aanvoer naar de hele Europese markt. "Wij zijn niet beschermd tegen de hoge gasprijzen die het gevolg zijn van zo'n schok."

Van de Graaf stipt bovendien aan dat we in grote mate afhankelijk zijn van Russische olie, een aspect dat volgens hem onderbelicht blijft. Als we de Belgische cijfers erbijnemen: 6 procent van onze gastoevoer komt uit Rusland, voor uranium is dat 20 procent, voor olie 30 procent.

"Voor gas zijn we in Europa kwetsbaar, voor olie is Rusland veel kwetsbaarder. Rusland verdient meer aan de export van olie dan aan die van gas. Aan de huidige prijzen verdient Rusland elke dag 400 miljoen euro aan de verkoop van aardolie en 260 miljoen aan de verkoop van gas. Als je kijkt waar de inkomsten zitten, dat is vooral daar. Ik vind dat we het toch ook daar moeten over hebben."

De Europese Commissie zou volgende week met een voorstel voor een pakket maatregelen komen. "In de eerste versie van wat op tafel ligt, zou het de bedoeling zijn om de ambitie om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, versneld uit te rollen", zegt Van de Graaf op basis van een uitgelekt document.

Uiteindelijk zal die Europese Green Deal ook ervoor zorgen dat we de importafhankelijkheid van fossiele brandstoffen drastisch terugschroeven. De mate waarin je dat kan realiseren, vermindert je kwetsbaarheid en verstevigt je internationale positie."

Van de Graaf verwijst ook naar een VN-klimaatrapport dat gisteren verscheen, waarin ook de verslaving aan fossiele brandstoffen als pijnpunt werd aangehaald. "Dat moeten we ook in rekening brengen. Ja, die omschakeling kost geld, maar het is geld dat je investeert in lokale economie en jobs, de energiefactuur gaat naar beneden, en de importafhankelijkheid vermindert."

Hadden we de kwestie van die afhankelijkheid al niet veel eerder moeten aanpakken? "We zijn slaapwandelend deze crisis in gegaan. Het Europees Parlement heeft de klimaattoestand als een noodtoestand bestempeld, maar we zijn niet gevolgd met doortastende maatregelen. Misschien wordt het nu wel serieus genomen. We moeten op korte termijn opofferingen maken om op lange termijn de vruchten te plukken."