Ruslandkenner ziet hoe Kremlin blijft worstelen met aanpak in Oekraïne: "Ze dachten dat ze dit in 4 dagen zouden klaren"
Een grondoorlog die stokt, onenigheid binnen het Kremlin, arrestaties van hoge functionarissen: de oorlog in Oekraïne bezorgt Russische president Poetin en de zijnen meer kopzorgen dan ze hadden verwacht. Dat zegt de Nederlandse Ruslandkenner Hubert Smeets. Maar of dat dat dan ook tot een snelle oplossing van het conflict zal leiden? 6 vragen en antwoorden.
1. Vandaag is een nieuwe ronde in het Oekraïens-Russische overleg gestart: wat mogen we daarvan verwachten?
De Oekraïense zijde verwacht er vandaag in elk geval niks van, zegt Hubert Smeets, coördinator van het kenniscentrum Raam op Rusland, in "De ochtend" op Radio 1. "Voor het weekend heeft de onderhandelaar van president Zelenski gezegd dat het minstens nog anderhalve week kan duren. Dat komt omdat de Russische zijde erg onduidelijk is: eigenlijk weten we niet goed wat de Russen willen."
"Enerzijds is er de neiging in Rusland, zo wordt naar buiten gebracht, om een beetje gas terug te nemen en bijvoorbeeld een 'Oostenrijkse variant' van Oekraïne te accepteren. Daarbij zou Oekraïne geen lid kunnen worden van de NAVO, maar bijvoorbeeld wel van de Europese Unie."
"Anderzijds is er op de Russische televisie ook sprake van escalatie, van het inzetten van nog hardere middelen en geweld om Oekraïners op de knieën te krijgen. Die laatste stemmen gaan ervan uit dat Poetin zich vernederd voelt en dat hij keihard wil uithalen, omdat hij gekwetst is. Hij dacht dat de Oekraïners hem met bloemen zouden ontvangen. In de plaats daarvan wordt hij uitgescholden en bestreden met wapens, zeer succesvol trouwens."
2. Volgens de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu staan beide partijen dicht bij een akkoord. Weet hij meer?
"Ik geloof dat de Turkse minister van Buitenlandse Zaken inderdaad denkt dat een akkoord denkbaar is", stelt Smeets. "Maar de vraag is of de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov zelf wel precies weet wat er speelt in het Kremlin. Mijn indruk is dat Lavrov al jaren, maar zeker de laatste weken, toch vooral de loopjongen is van Poetin en dat hij geen invloed heeft op de werkelijke hoofdlijnen die door Poetin en zijn medestanders worden uitgezet."
Beluister hier het hele gesprek met Hubert Smeets in "De ochtend" op Radio 1:
Hubert Smeets: "De indruk wordt gewekt dat het rommelt in het Kremlin, maar misschien is dat ook wel wensdenken"
"Het zou kunnen dat de Russen tijd willen winnen. Het kan ook zijn dat er interne conflicten zijn in en rond het Kremlin. Daar zijn wat aanwijzingen voor, maar misschien is dat wensdenken van zij die hopen dat er in het Kremlin een belangrijke machtsverschuiving zal plaatsvinden richting een wat meer vreedzame fractie. De indruk wordt wel gewekt dat er problemen zijn, met name binnen de geheime dienst."
Smeets wijst daarvoor naar enkele recente arrestaties. "Onder andere een hoge commandant van de Nationale Garde, de Rosgvardia, zou zijn gearresteerd wegens corruptie. Ook is er sprake van de arrestatie van een heel hoge functionaris van de vijfde afdeling van de FSB, die instaat voor de buitenlandse poot van de staatsveiligheidsdienst. De functionaris zou onder huisarrest zijn geplaatst omdat hij het verzet in Oekraïne volledig verkeerd zou hebben getaxeerd of hebben gecommuniceerd."
3. Rusland heeft een ultimatum uitgevaardigd voor de overgave van het Oekraïense leger in Marioepol: waarom gaat Oekraïne daar niet op in?
"Marioepol is in handen van een van de laatste nog bestaande vrijwilligersbataljons. Die zijn in 2014, bij het begin van het conflict met Rusland, gevormd, omdat Oekraïne toen totaal niet opgewassen was tegen de Russische interventie in de Donbas. Dat vrijwilligersbataljon wordt gedomineerd door radicaal-rechtse krachten. Je kunt er vanalles over zeggen, maar vechten kunnen ze."
De sancties zullen zeker effect hebben, maar eerder binnen maanden dan binnen weken
"Bovendien is er in Oekraïne een ongelooflijk patriottische stemming. Voor wat het waard is, want opiniepeilingen zijn in een oorlogssituatie onbetrouwbaar: 70 tot 80 procent van de Oekraïners heeft recent aangegeven niet op de knieën te zullen gaan en te zullen blijven vechten tot het eind."
Marioepol is een soort symbolische stad geworden in deze oorlog, ziet Smeets. "In oorlogen zijn er vaak locaties waar beide partijen ontzettend veel waarde aan hechten. Marioepol is de havenplaats waar alle export via de Zwarte Zee gebeurt van kolen, staalproducten en andere grondstoffen die in de Donbas worden gedolven."
Rudi Vranckx ziet "perfide strategie van Russisch leger": "Omsingelen, bombarderen, versmachten"
Ook VRT NWS-journalist Rudi Vranckx, die momenteel in Oekraïne is, zegt te begrijpen dat Oekraïne Marioepol niet wil opgeven. "Dan verliest Oekraïne een belangrijke doorgang naar de Zwarte Zee en moeten ze ook andere steden opgeven - Charkov, Soemi, Kiev - en uiteindelijk heel Oekraïne."
De vraag is hoe lang deze situatie nog kan blijven duren. Honderdduizenden burgers zitten vast in Marioepol in mensonwaardige omstandigheden, "als kanonnenvoer", zegt Vranckx. "Ik was echt ontdaan van verhalen die ik hoorde. Ik denk dat we ons moeilijk kunnen inbeelden wat dit is. Ze zeggen 'dit is Aleppo', ik heb Aleppo gezien. Dit is Grozny, dit is Stalingrad. Ik denk dat er eigenlijk een soort oorlogsrechtbank nodig is om te kijken welke misdaden hier gebeuren."
Vranckx ziet dat als de perfide strategie van het Russische leger: "Dat hebben ze toegepast in Syrië, in Tsjetsjenië: omsingelen, bombarderen, versmachten. En als ze er niet aan kunnen - want het leger is vastgelopen, dat heb ik gezien aan de frontlinie - kunnen ze wel bombarderen vanop afstand. Zo kunnen ze langzaam het volk op de knieën krijgen en het verzet breken."
Herbeluister hier het gesprek met Rudi Vranckx in "De ochtend" op Radio 1:
Rudi Vranckx in Charkov: "Het leven speelt zich hier onder de grond, in schuilkelders, af"
4. Rusland vraagt tegelijk ook militaire steun aan China: is dat een signaal dat Rusland zelf in de problemen komt?
Niemand weet precies wat de verliezen zijn aan Russische zijde, zegt Smeets. "Globaal gezien kunnen we ervan uitgaan dat de Russen drie keer meer verliezen lijden dan de Oekraïners. Ook als het gaat om materieel, zoals tanks; pantservoertuigen of vliegtuigen."
"Er zijn in die zin grote problemen voor het Kremlin, omdat ze - denk ik - werkelijk dachten dat ze dit klusje binnen 4 dagen zouden klaren."
5. De EU werkt aan een vijfde pakket sancties, met mogelijk onder meer een embargo op Russische olie. Zou dat Rusland tot een andere koers kunnen dwingen?
"Die sancties werken minder dan wij denken, omdat Rusland op dit moment nog steeds in staat is om schulden af te lossen", waarschuwt Smeet. "De sancties zullen zeker effect hebben, maar eerder binnen maanden dan binnen weken. Rusland heeft zich qua oorlogskas en qua verdediging tegen maatregelen zeer goed voorbereid."
6. Welke gevolgen voelen de gewone Russen van de sancties?
Dat begint te komen, ziet Smeets. "De roebel is in elkaar gedonderd. Niemand weet precies wat de waarde is, omdat er in Rusland zelf niet meer in gehandeld kan worden. Het lijkt erop dat de munt 60 procent van zijn waarde is verloren. De aandelenmarkten in Moskou zijn ook nog steeds dicht, dus we weten ook niet wat de waarde is van de grote Russische bedrijven."
Wel duiken signalen op over schaarste in Rusland. "Het meest symbolische tekort is dat aan suiker: we zien daarvoor beelden opduiken van hamsterende mensen. Ook zijn er blijkbaar tekorten aan voorbehoedsmiddelen - condooms - omdat die allemaal uit het Westen komen."