75-plussers nemen te veel en vaak overbodige geneesmiddelen

België gaf in 2018 bijna 6 miljard euro uit aan farmaceutische producten, exclusief de ziekenhuisapotheken. Met een bedrag van 518 euro per inwoner stonden we daarmee in de top drie van alle Europese OESO-landen. Alleen in Zwitserland (622 euro) en Duitsland (615 euro) lagen de jaarlijkse uitgaven per inwoner nog hoger. Het hoogste gebruik (en dus ook de grootste uitgaven) van medicatie komt voor bij 75-plussers omdat zij meer met ziektes en gezondheidskwalen geconfronteerd worden.

Het socialistisch ziekenfonds analyseerde daarom het geneesmiddelengebruik van hun leden van 75 jaar en ouder. Ze stelden vast dat er op oudere leeftijd opvallend veel medicatie wordt genomen en dat het medicatiegebruik daarna nog toeneemt. Een kwart van alle geneesmiddelen wordt afgeleverd aan 75-plussers terwijl die slechts 8 procent van het ledenaantal uitmaken. Tussen 2011 en 2019 steeg het medicatiegebruik bij deze groep met ongeveer 4 procent. Het medicatiegebruik piekt dan weer bij de 80- tot 84-jarigen. 

Tijdens het laatste levensjaar van een 75-plusser verdubbelt het aantal medicijnen. Als die in de twaalfde maand voor het overlijden nog 7 verschillende medicijnen neemt, dan is dat in de laatste maand 15 verschillende geneesmiddelen. 

Volgens het ziekenfonds is dat nog een onderschatting, want gegevens van de meeste niet-terugbetaalde geneesmiddelen, zoals kalmeer- en slaapmiddelen en bepaalde pijnstillers, ontbreken. 

Het ziekenfonds onderzocht ook het gebruik van potentieel ongepaste medicatie bij palliatieve 75-plussers. Een geneesmiddel wordt als ongepast beschouwd als de risico’s van gebruik groter zijn dan de verwachte voordelen. De helft van de 75-plussers krijgt in de laatste drie levensmaanden minstens een potentieel ongepast geneesmiddel voorgeschreven. Ook onder palliatieve patiënten, van wie de levensverwachting beter ingeschat kan worden, krijgt een op de drie patiënten potentieel ongepaste medicatie. 

Een bekend voorbeeld hiervan zijn cholesterolverlagers voor patiënten met een lage levensverwachting. Ze werken preventief op de lange termijn. Voor patiënten met een zeer lage levensverwachting weegt het voordeel daarom niet meer op tegen eventuele bijwerkingen of risico’s. 

“We stellen gelukkig wel vast dat 84 procent van de patiënten en 91 procent van de palliatieve patiënten tijdens de laatste drie levensmaanden ook gepaste medicatie voorgeschreven krijgt”, voegt dr. Demyttenaere eraan toe. 

"Met ongepaste medicatie neemt het risico voor de patiënt toe en wordt de kost voor onze sociale zekerheid nodeloos opgedreven. In de laatste levensfase zou de nadruk vooral op het comfort en de levenskwaliteit moeten liggen, bijvoorbeeld pijnstilling,” zegt dr. Bart Demyttenaere, directeur Medisch Beleid van de Socialistische Mutualiteiten. 

Polymedicatie, de inname van meerdere medicaties gedurende een langere periode, verhoogt namelijk de kans op bijwerkingen, ongewenste wisselwerkingen tussen geneesmiddelen en andere aandoeningen. Bovendien neemt op oudere leeftijd het risico op overdosering toe door een verminderde werking van lever en nieren. Op dat vlak doen de woonzorgcentra het beter omdat ze een beter overzicht hebben over het gebruik op langere termijn.

Daarom pleit het ziekenfonds voor meer zinvol voorschrijfgedrag. Het ziekenfonds vindt ook dat er meer geluisterd moet worden naar patiënten en wat ze willen bereiken met hun zorg. Daarvoor beveelt de organisatie vroegtijdige zorgplanning aan. Dat is nadenken en beslissen over je toekomstige zorg en behandeling voor het nodig is.

“Ook in de laatste levensfase, of als de patiënt zelf niet meer kan beslissen, moeten we erover waken dat hij of zij geen overbodige of nodeloos risicovolle geneesmiddelen krijgt.” Aan de artsen zegt het ziekenfonds: "Ga het gesprek tijdig aan met je patiënt en hou rekening met de wensen en de levenskwaliteit van de patiënt."

Volgens de mutualiteit kunnen andere initiatieven nog uitgebreid worden. Zo is er het overleg tussen artsen en apothekers dat al goed werkt, maar nog te weinig benut wordt. Ook de rol van de apotheker moet versterkt worden. Patiënten kunnen hun apotheker al aanduiden als huisapotheker en de apotheker kan hen helpen met hun medicatieschema.