Hongarije kiest: terug naar Europa of richting internationale isolatie?
De Hongaren kiezen vandaag een nieuw parlement en een nieuwe premier. Voor de eerste keer sinds 2010 weten we niet zo goed als zeker hoe deze verkiezingsdag zal aflopen. Fidesz, de partij van de regerende premier Viktor Orbán, heeft een kleine voorsprong in de peilingen. Maar, de oppositie onder leiding van Péter Márki-Zay maakt ook nog steeds een kans. Waar gaan deze verkiezingen over? En wat staat er op het spel?
- De verkiezingsstrijd wordt uitgevochten tussen Fidesz en zes oppositiepartijen die zich verenigd hebben. Fidesz heeft al sinds 2010 een tweederdemeerderheid in het parlement.
- In alle polls staat Fidesz voor op de oppositie. De grootte van die voorsprong varieert wel, en de oppositie kan ook nog altijd winnen. Het blijft dus een spannende race.
- Sommige regeringsgezinde instituten voorspellen dat Fidesz de verkiezingen makkelijk zal winnen. In andere, onafhankelijke polls zien we dat een tweederdemeerderheid in het parlement moeilijk wordt.
- De oorlog in Oekraïne lijkt Viktor Orbán en zijn partij voorlopig niet van de overwinning af te houden.
Eigenlijk was het de bedoeling voor Fidesz dat deze campagne zou draaien rond economisch beleid en het verdedigen van christelijke, “Hongaarse” waarden.
Daarom is op dezelfde dag als verkiezingsdag een referendum georganiseerd over de omstreden LGBT-wet die het Hongaarse parlement vorig jaar goedkeurde. Die verbiedt het om te spreken over homoseksualiteit en geslachtsverandering in het bijzijn van minderjarigen.
Het thema is ook wel niet helemaal weg uit de campagne. Op zijn laatste rally in zijn thuisstad heeft Orbán nog gezegd dat de “gendergekte” moet gestopt worden: “Een moeder is een vrouw, en een vader is een man”, zei hij.
Ook de pasverkozen president voor Fidesz, Katalin Novák, zei onlangs over het referendum: “Opvoeding is het onvervreemdbare recht van ouders, en ouders hebben hulp nodig om hun kinderen weg te houden van eender welke gevaarlijke of schadelijke propaganda.”
Oorlog in Oekraïne domineert de campagne
Dat gezegd zijnde heeft de oorlog in Oekraïne wel de hele campagne op z’n kop gezet. Zeker binnen het Fidesz-kamp was het in het begin even zoeken naar hoe zich te positioneren. De weken voor de oorlog begon had de regering telkens herhaald dat er zeker geen inval in Oekraïne zou komen. Premier Orbán was twee weken voor de start van de invasie nog op bezoek geweest in Moskou.
Sinds 2010 hebben hij en de Russische president een band opgebouwd door hun gemeenschappelijke afkeer voor de Europese Unie. Een band die tot nu toe ook voor beiden voordelen bood: Poetin had met Orbán een EU-lidstaat aan zijn kant om zo tweedracht te zaaien binnen de Unie. Hongarije kon in ruil goedkope gascontracten sluiten met Rusland en tonen dat het ook bondgenoten had buiten de EU.
Hoe zou Orbán zich opstellen nu Rusland de oorlog had verklaard aan een buurland van Hongarije? “Strategische kalmte”, was een paar dagen later het antwoord. Het belangrijkste voor Hongarije nu is om niet betrokken te raken in deze oorlog, en om onze eigen belangen te verdedigen, zei Orbán.
BEKIJK - Oost-Europakenner Jan Balliauw is bij een stemlokaal in het Hongaarse stad Szentendre. Ondanks de koude zijn al heel wat kiezers opgedaagd:
Concreet komt dat erop neer dat Hongarije geen wapens levert aan Oekraïne en ook niet toelaat dat er via Hongarije wapens de grens oversteken naar Oekraïne. Orbán heeft de oorlog in Oekraïne veroordeeld, maar Poetin persoonlijk nooit bekritiseerd. Hongarije heeft ook alle sancties van de EU tegen Rusland mee onderschreven, al leek dat niet altijd met de volle goesting.
Zijn niet-pro-Oekraïense en niet-anti-Russische houding heeft Orbán al veel kritiek opgeleverd. Niet het minst van de Oekraïners zelf. President Zelenski heeft hem verweten dat hij niet duidelijk genoeg een kant kiest en dat er geen tijd is om te twijfelen over sancties. Bij zijn eigen achterban oogst Orbán wel succes met zijn neutrale koers. Bevragingen geven aan dat 81 procent van de kiezers van Fidesz niet vindt dat hun regering Poetin harder moet veroordelen. Bij de oppositiekiezers vindt 90 procent van wel.
De regering creëert een informatiebubbel
De overtuiging van de Fideszkiezers wordt ongetwijfeld beïnvloed door de media, die bijna volledig in handen zijn van de staat en dus van Fidesz. Verschillende buitenlandse media en denktanks melden dat op de Hongaarse openbare omroep openlijk de lijn van het Kremlin gevolgd wordt en zelfs complottheoriën over de oorlog worden verspreid door zogenoemde experts. De VS wordt ervan beschuldigd dat ze de oorlog heeft uitgelokt, en er wordt gesuggereerd dat er banden zijn tussen de Democratische partij in Amerika en oppositieleider Péter Márki-Zay.
Oost of West wordt oorlog of vrede
De hoofdlijn van de Fidesz-campagne is dan ook geworden: “Wij zorgen voor vrede, de oppositie zal jullie in de oorlog storten.” Het is een aloude strategie van Orbán: angst creëren voor een grote dreiging, die hij dan als enige kan afwenden. De oppositie wil wapens en Hongaarse militairen naar Oekraïne sturen, en de import van Russisch gas verbieden, klinkt het. Hongaarse zonen, broers en mannen zullen sterven terwijl wie achterblijft zich blauw betaalt aan zijn gasfactuur.
Deze beweringen zijn hyperbolisch, niet correct en worden door de oppositie met hand en tand ontkend. Péter Márki-Zay, die de oppositiecoalitie leidt, heeft zelf in interviews gezegd dat hij, net als Orbán, niet achter energiesancties staat. Om te staven dat de oppositie manschappen naar het Oekraïense front wil sturen, maakt Fidesz dankbaar gebruik van een zinnetje dat Márki-Zay zich heeft laten ontvallen: namelijk dat hij een NAVO-missie naar Oekraïne zou steunen, als die er ooit zou komen. Een blunder van jewelste.
Zelf schermt de oppositie met haar pro-Westerse houding. Zij adverteren de keuze tussen Orbán en Márki-Zay als een keuze tussen Oost en West. Ze willen kiezers ervan overtuigen dat het pro-Russsische en anti-Europese beleid van Orbán slecht is voor Hongarije, en dat het land veel meer baat heeft bij een goede band met het Westen.
“Die boodschap is complexer dan de existentiële angst voor oorlog waar Fidesz op inspeelt. Ze is bedoeld voor hoogopgeleide kiezers die in de stad wonen”, zegt Róbert Lászlo, verkiezingsspecialist bij denktank Political Capital. “Fidesz heeft het Oost-West-vraagstuk handig omgedraaid in een oorlog-vrede-vraagstuk. Het is duidelijk dat hun doelpubliek de lager opgeleide kiezers op het platteland zijn.”
De band met Europa
Het mag duidelijk zijn dat deze verkiezing bepalend is voor de positie van Hongarije binnen de Europese Unie. Als Márki-Zay premier wordt, wil hij met een bonte regeringscoalitie Hongarije weer een “praktiserend” lid van de EU maken. Daarmee zou een einde komen aan de jarenlange conflicten tussen Hongarije en de EU over de onafhankelijkheid van de rechtspraak en media, het beleid tegenover migranten en LGBTQ-personen. Maar ook als Fidesz opnieuw de overwinning binnenhaalt, is het niet helemaal duidelijk of en hoe Europa de harde lijn tegenover Hongarije zal verderzetten.
Een week voor Rusland Oekraïne is binnengevallen, heeft het Europees Hof van Justitie een uitspraak gedaan in het nadeel van Hongarije en Polen. Die twee landen hadden een rechtszaak aangespannen over het nieuwe rechtsstaatmechanisme van de EU, dat werd ingevoerd in 2020. Met dat mechanisme kan de Unie fondsen afhouden van lidstaten die EU-geld gebruiken om de verdere afbraak van de rechtsstaat in hun land te financieren.
Met het Europees Hof van Justitie aan hun kant heeft de Commissie een sterke case om dit mechanisme in te zetten tegen Polen en Hongarije, maar dat is tot nog toe niet gebeurd. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zit daarbij natuurlijk in een lastig parket: het lijkt minder evident om geld af te pakken van Hongarije en Polen, nu daar honderdduizenden, in Polen zelfs miljoenen Oekraïense vluchtelingen aankomen.
De Commissie zegt zelf wel dat de zaak niet geklasseerd is, maar dat kwaliteit boven snelheid gaat en het niet aangewezen is om drieste beslissingen te nemen: als de EU beslist om Polen en Hongarije fondsen te ontzeggen, zullen ze dit waarschijnlijk opnieuw aanvechten in de rechtbank.
De breuk met Polen
En hoe zal trouwens die band met Polen evolueren? Al jarenlang vormen Hongarije en Polen een front tegen de kritiek die ze in de EU krijgen op hun beleid. Door samen te werken slagen ze er vaak ook in om sancties te ontlopen: you scratch my back, I scratch yours. Maar nu ziet het ernaar uit dat de oorlog in Oekraïne een wig drijft tussen Warschau en Boedapest.
Jarosław Kaczyński, de facto de leider van de Poolse regering, heeft gezegd dat hij “niet tevreden” is met de voorzichtige houding van Orbán in de oorlog. Ook de Poolse president Duda was in een toespraak erg kritisch voor de Hongaarse premier, die volgens hem “Oekraïne geen substantiële hulp biedt.” Polen trekt hard aan de kar van EU-sancties tegen Russische olie en gas, voor Hongarije is dat onbespreekbaar.
Jammer dat voor Hongaarse politici goedkope Russische olie belangrijker is dan Oekraïens bloed
Tekenend voor de barsten in de relatie was ook de gecancelde top van de Visegrád-landen op 30 en 31 maart. De ministers van Defensie van Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije zouden samenkomen in Boedapest, maar de top werd geannuleerd nadat Tsjechië en Polen hadden afgehaakt.
“Het is jammer dat goedkope Russische olie belangrijker is dan Oekraïens bloed”, tweette de Tsjechische minister van Defensie. Volgens analisten kan de houding van Hongarije in deze oorlog het land op lange termijn nog meer isoleren. “Als dat de prijs is om onze eigen belangen te verdedigen, dan zal de premier niet twijfelen”, zei de woordvoerder van de regering daarover onlangs.
Zelfs in het beste scenario voor Fidesz zullen de kaarten binnen de Europese Unie dus anders liggen. Een breuk tussen Polen en Hongarije zou de EU ook een veel grotere hefboom geven om sancties uit te spreken tegen een van de twee. Als de oppositie de verkiezingen wint, is Polen natuurlijk ook zijn nationalistisch-conservatieve broeder kwijt. De verkiezingen worden dus waarschijnlijk ook in Warschau met argusogen gevolgd.