Verloren gewaande Zuid-Amerikaanse wilde bloem "extinctus" herontdekt (maar nog altijd bedreigd)

"Extinctus kreeg zijn opvallende naam vanwege de grootschalige ontbossing in het westen van Ecuador", zei Dawson White, een postdoctoraal onderzoeker aan het Field Museum in Chicago en een van de twee hoofdauteurs van de nieuwe studie. "Maar als je beweert dat iets verdwenen is, gaat er niemand meer naar op zoek. Er zijn nog steeds een boel belangrijke soorten te vinden in het veld, ook al leven we in deze tijd van massale uitsterving."

De herontdekte soort is een kleine plant die op de bodem van het bos groeit en flamboyante, neon-oranje bloemen heeft. "De geslachtsnaam Gasteranthus is Grieks voor 'buikbloem'. Hun bloemen hebben een grote 'buidel' aan de onderkant met een kleine opening bovenaan  waardoor bestuivers naar binnen en buiten kunnen", zei White. 

G. extinctus wordt gevonden in de uitlopers van de Andes, waar het land afvlakt tot een vlakte die ooit bedekt was met nevelwoud. Het gebied, dat de Centinela-keten heet, is berucht bij biologen omdat het de habitat was van een unieke verzameling planten die verdwenen zijn toen de bossen bijna volledig vernietigd werden in de jaren 80. 

Meer dan 97 procent van de wouden in de westelijke helft van Ecuador is gekapt en omgezet in landbouwgrond. Wat overblijft is een mozaïek van kleine eilandjes van bos in een zee van bananen en een handjevol andere teelten. 

De inmiddels overleden bioloog E.O Wilson heeft het fenomeen waarbij organismen onmiddellijk uitsterven als hun kleine habitat vernietigd wordt, zelfs 'Centinelaanse extinctie' genoemd. 

"Centinela is een mythische plaats voor tropische plantkundigen", zei Nigel Pitman, een ecoloog en natuurbeschermer aan het Field Museum en de tweede hoofdauteur van de studie. "Maar omdat het beschreven werd door de topmensen in het vakgebied, heeft niemand echt hun wetenschappelijk werk gecontroleerd. Niemand is teruggegaan om te bevestigen dat het woud verdwenen was en dat die dingen uitgestorven waren."  

Dat bleef echter niet zo. Rond de tijd dat Gasteranthus extinctus voor het eerst beschreven werd in 2000, begonnen onderzoekers aan te tonen dat sommige slachtoffers van de Centinelaanse extinctie niet echt uitgestorven waren. 

Sinds 2009 hebben enkele onderzoekers expedities opgezet om na te gaan of G. extinctus nog steeds bestond, maar zonder succes. Toen White en Pitman echter fondsen kregen van de Women's Board van het Field Musuem om Cintinela te bezoeken, hadden ze een kans om het zelf te controleren.  

In de zomer van 2021 begonnen ze satellietbeelden te bekijken om primair nevelwoud te identificeren dat nog intact was. White herinnert zich dat dat niet gemakkelijk was omdat de meeste beelden van het gebied verborgen waren door wolken. Een nevelwoud wordt niet zomaar omschreven als een 'berg­re­gen­woud in de tro­pen in een ne­vel­zo­ne waar con­stant wol­ken han­gen'. 

White en Pitman vonden een aantal kanshebbers en stelden een team samen van 10 plantkundigen uit 6 verschillende instellingen in Ecuador, de VS en Frankrijk. In november 2021 kwam het team aan in Centinela. 

"Het was de eerste keer dat ik een expeditie plande waarbij we niet zeker waren dat we zelfs maar een woud zouden betreden", zei Pitman. "Maar zodra we op de grond waren, vonden we restanten van intact nevelwoud en op de eerste dag vonden we G. extinctus, in de eerste paar uren dat we aan het zoeken waren." 

"We hadden geen foto om onze vondst mee te vergelijken, enkel beelden van gedroogde specimens in een herbarium, een tekening en een beschrijving, maar we waren vrij zeker over wat we gevonden hadden, gebaseerd op de miezerige, kleine haartjes en de opzichtige, dikbuikige bloemen." 

Pitman herinnert zich dat het team gemengde gevoelens had nadat het de bloem gevonden had. "We waren echt wel opgewonden, maar tegelijk aarzelend in onze opwinding - we dachten: 'Was het echt zo gemakkelijk?'", zei hij. "We wisten dat we het moesten controleren bij een specialist."

De onderzoekers namen foto's en verzamelden enkele afgevallen bloemen, aangezien ze de planten niet wilden beschadigen voor het geval dat die de enige overblijvende exemplaren op aarde zouden zijn. Ze stuurden de foto's naar taxonomie-expert John Clark en die bevestigde dat, inderdaad, de bloemen de niet zo uitgestorven G. extinctus waren. 

Het team vond gelukkig daarna nog veel meer exemplaren bij bezoeken aan andere restanten van het nevelwoud en verzamelde museumspecimens om hun ontdekking te bevestigen en bladeren voor DNA-analyse. 

De plant zal zijn naam behouden, zei Pitman, aangezien de code voor de biologische naamgeving erg specifieke regels heeft voor het veranderen van de naam van een organisme. En de herrijzenis van G. extinctus voldoet daar niet aan.  

Hoewel de plant sterk bedreigd blijft, vonden de onderzoekers tijdens hun expeditie ook heel wat redenen om hoopvol te zijn. 

"We stapten Centinela binnen met de gedachte dat het ons hart zou breken, maar in de plaats daarvan zijn we er verliefd op geworden", zei Pitman. "G. extinctus vinden was geweldig, maar we zijn zelfs nog meer opgewonden over het feit dat we nog wat spectaculair woud gevonden op een plaats waarvan wetenschappers vreesden dat alles er verdwenen was."

Het team werkt nu samen met Ecuadoraanse natuurbeschermers om een aantal van de overblijvende restanten van het woud te beschermen, waarin G. extinctus en de rest van de spectaculaire Centinelaanse flora voortleven.

"De herontdekking van deze bloem toont aan dat het niet te laat is om zelfs de ergste biodiversiteitsscenario's om te keren en ze toont aan dat het conserveren van zelfs de kleinste, ergst gedegradeerd gebieden waardevol is", zei White. 

"Het is een belangrijk bewijsstuk dat aantoont dat het niet te laat is om planten en dieren te onderzoeken en te inventariseren in de erg gedegradeerde wouden van westelijk Ecuador. Er worden nog steeds nieuwe soorten gevonden en we kunnen nog steeds veel dingen redden die op de rand van extinctie staan." 

De studie van het 10-koppige team is gepubliceerd in PhytoKeys. Dit artikel is gebaseerd op een persmedeling van het Field Museum.