Nieuwe Eugeen Van Mieghem-expo in Antwerpen: "Hij tekende vluchtelingen uit wat nu Oekraïne is"
In Antwerpen opent een nieuwe tentoonstelling met tekeningen en schilderijen van Eugeen Van Mieghem. Een aantal ervan zijn voor het laatst te zien in Europa; ze worden in september aan een museum in New-York geschonken. Vanuit het havencafé van zijn moeder in Antwerpen portretteerde Van Mieghem de vele Oost-Europese vluchtelingen die de oversteek wilden maken naar Amerika of Canada. Haveloze mensen die een half continent hadden doorkruist, op de loop voor vervolging en armoede. De geschiedenis herhaalt zich: 100 jaar later slaan opnieuw mensen op de vlucht uit Kiev of Odessa.
Wachtende mensen, ijsberend of op hun bagage zittend. Het zijn landverhuizers in Antwerpen, die de overtocht naar Amerika hoopten te maken met een schip van de Red Star Line. Tekeningen van meer dan een eeuw oud, van de hand van Eugeen Van Mieghem (1875-1930). Het lijkt alsof ze gisteren gemaakt zijn in een of ander Oekraïens station.
Van Mieghem is de enige in Europa die arme landverhuizers heeft geportretteerd
Begin 20e eeuw hoefde Eugeen Van Mieghem niet ver te lopen om de wereld te zien voorbijkomen. Zijn moeder hield een café open in de haven van Antwerpen, recht tegenover een loods van rederij Red Star Line. Daar werden de kandidaat-emigranten onderworpen aan een eerste medische controle. Van Mieghem maakte honderden tekeningen van de landverhuizers. Met enkele trekken van zijn potlood, op elk papier dat hij kon vinden, legde hij geschiedenis vast.
BELUISTER: Eugeen Van Mieghem in "De Ochtend" - Radio 1
Deze mensen waren op de vlucht voor pogroms in Chisinau, Odessa, Kiev
“Vluchten is van alle tijden”, zegt Erwin Joos van het Eugeen Van Mieghemmuseum. “Deze mensen oorlogsvluchtelingen noemen is misschien wat te sterk uitgedrukt, maar het was de periode van de pogroms, de jodenvervolgingen in Rusland, zoals die van Kishinev (Chisinau), Odessa of Kiev. Joden slaan in paniek op de vlucht naar de grote havens, Hamburg en Antwerpen, en dat soort mensen heeft Eugeen Van Mieghem getekend.”
18 van die portretten - vooral Joodse mannen in lange jassen en met imposante hoeden - zijn voor het laatst te zien op de expo in Antwerpen. In september schenkt een privéverzamelaar ze aan de New-York Historical Society. Daarna zullen ze rondreizen langs musea in de Verenigde Staten en in Canada. “Dit maakt deel uit van de Amerikaanse geschiedenis. Van Mieghem was in heel Europa de enige kunstenaar die in een vertrekhaven arme landverhuizers heeft geportretteerd,” zegt Erwin Joos.
Vlaamse kunstenaar die internationaal nog niet genoeg gekend is
Aan de kunstenaar zijn wel al tentoonstellingen gewijd in Amerika, onder meer op Ellis Island, waar de emigranten aankwamen in New York. Werk van hem is ook in Amerikaans privébezit. Maar het mag nog meer zijn, vindt Joos, “om deze Vlaamse kunstenaar die internationaal nog niet voldoende gekend is, de eer te geven die hem toekomt.”
Samen met de tekeningen worden ook allerlei voorwerpen van de rederij Red Star Line aan de New-York Historical Society geschonken. Ook die zijn voor het laatst te zien in de Antwerpse expo. Reisdocumenten, een koffer, een etui voor je ticket in vier Oost-Europese talen. Maar ook chique servies en menukaarten. Of een logboek van een kapitein vol prachtige tekeningen van passagiers.
De glamour van de transatlantische overvaarten is maar één kant van de medaille. Erwin Joos: “De marketing probeert het verhaal altijd mooier te maken dan het is. Denk aan de affiches van Henri Cassiers, met zonnige taferelen, Zeeuwse boeren die naar het schip kijken dat de Schelde afvaart. Wat er zich afspeelt in het ruim van het schip, het lijden, de armoede van die mensen, dat zie je niet.”
De schepen van de Red Star Line brachten meer dan twee miljoen mensen over de grote plas. 9 op de 10 reisden in derde klasse. Een bekend verhaal is dat van de Amerikaanse componist Irving Berlin, bekend van liedjes als "Cheek to cheek", "Puttin' on the Ritz" of "White Christmas". Hij is vijf jaar oud als hij als Israel Isodore Baline vanuit Antwerpen naar New York afvaart. De familie was vanuit Wit-Rusland op de vlucht geslagen voor bloedige pogroms. Beluister het verhaal van Irving Berlin hier:
Eugeen Van Mieghem was heel productief. Ook na de schenking aan de New-York Historical Society blijft er nog veel werk van hem in eigen land. De stad Antwerpen heeft meer dan 600 tekeningen in bezit en het Eugeen Van Mieghem-museum meer dan 200. Wanneer het vernieuwde Koninklijk Museum voor Schone Kunsten weer opengaat, worden ook daar nieuwe Van Mieghem-expo’s verwacht.
Intussen is er “Eugeen Van Mieghem, kunstenaarsperspectief op de emigranten van Red Star Line” in de bank Argenta. Met kunstwerken uit privébezit en uit de collectie van Investar, de holding boven Argenta. Tot 15 juli, gratis toegankelijk, maar wel eerst reserveren.
Wat het betekent om vluchteling te zijn, vroeger en nu, zie je in het Red Star Line Museum in Antwerpen. Daar is er de tijdelijke expo "Vluchtverhalen", naar aanleiding van de 70e verjaardag van het Verdrag van Genève.