"Slag om de Donbas" is begonnen: waarom is het gebied in Oekraïne zo belangrijk voor Vladimir Poetin?

De Donbas is een oud industrieel gebied in het oosten van Oekraïne, tegen de grens met Rusland. “Donbas” is een mengwoord dat verwijst naar het steenkoolbekken op het Donetsplateau: een gebied waar al decennia steenkool wordt ontgonnen en staal wordt geproduceerd.

Maar als de Russische president Poetin het over de Donbas heeft, wordt vaak gekeken naar een groter gebied. De hele provincies Donetsk en Loegansk, met bijvoorbeeld ook de belangrijke havenstad Marioepol in het zuiden. 

Sinds 2014 is een deel van de provincies Donetsk en Loegansk in handen van Russischgezinde separatisten. Na de prowesterse Maidan-revolutie braken in de regio’s Donetsk en Loegansk protesten uit. Met Russische steun en wapens scheurden ze zich af van Oekraïne en richtten ze pro-Russische “Volksrepublieken” op. Die rebellenrepublieken maakten tot voor deze oorlog ongeveer een derde van het grondgebied van de provincies Donetsk en Loegansk uit.

De Russische president Poetin heeft het voortdurend over een “genocide” tegen de Russischtalige bevolking van de Donbas. In de regio wordt overwegend Russisch gesproken. Tot vóór deze oorlog was er ook behoorlijk wat pro-Russisch sentiment op sommige plaatsen aan de Oekraïense zijde van de frontlijn, maar dat lijkt de voorbije weken onder de Russische bombardementen grotendeels verdwenen. 

Volgens Poetin gebeurt er dus een volkerenmoord op de Russischtalige bevolking van de Donbas – ook al heeft hij daar geen bewijzen van - en moet hij hen daartegen beschermen. 

Aan de vooravond van het Russische offensief erkende president Poetin de hele provincies Donetsk en Loegansk als onafhankelijke republieken. Rusland zal nu proberen die hele provincies in te nemen. Mogelijk komt er daarna een referendum over aansluiting bij Rusland, zoals de gecontesteerde volksraadpleging in 2014 op de Krim.

De leider van de zelfverklaarde volksrepubliek Loegansk heeft al gezegd dat er in de nabije toekomst een referendum zal komen.

Je kan je afvragen waarom Rusland een verarmd, verouderd industrieel gebied wil innemen, laat staan wil inlijven. De staal- en steenkoolindustrie in de Donbas is niet meteen een toekomstgerichte, winstgevende sector. Door de oorlog in 2014 is de industriële keten al deels verstoord, grote delen van het gebied zijn vernield door de oorlog, en die vernieling zal ongetwijfeld nog sterk toenemen. De stad Marioepol is bijvoorbeeld volledig van de kaart geveegd.

In de eerste plaats gaat het voor Poetin vermoedelijk om de symbolische waarde. Er wordt gezegd dat Poetin het gebied wil veroveren voor 9 mei. De dag waarop de Russen Overwinningsdag vieren: de herdenking van de overwinning op nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog in 1945. De inname van de Donbas zou een eerste echte ‘trofee’ kunnen zijn voor Poetin, na de mislukte inname van Kiev en een oorlog die nu al weken aansleept, met naar alle waarschijnlijkheid grote verliezen onder de Russische militairen.

Dat denkt ook Rusland-kenner aan de KU Leuven, Ria Laenen: "9 mei is een belangrijke datum. Stel je voor dat hij (Poetin, red.) tegen die tijd overwinningen in de Donbas zou kunnen aankondigen. Dan past dat in dat narratief: we zijn opnieuw een overwinning aan het boeken op het Nazisme. Want dat is het discours nog steeds".

Het past dus in Poetins ideologische verhaal, waarin etnische Russen en Russischtaligen in de wereld beschermd moeten worden, vooral in oud-Sovjet-republieken. De annexatie van de Krim maakte Poetin populairder dan ooit in eigen land. Maar of de Russen even euforisch zullen reageren op een inlijving van de verloederde Donbas-republieken is maar de vraag.

Volgens sommigen zouden ook economische motieven kunnen spelen, aangezien er zich onder de grond in het oosten van Oekraïne grote voorraden schaliegas zouden bevinden. Dat gas is nooit ontgonnen en er zou nog heel wat dure infrastructuur moeten aangelegd worden om dat wel te doen.

Voorlopig heeft Rusland alle troepen teruggetrokken van bij de hoofdstad Kiev, maar het is niet uitgesloten dat in een latere fase de stad opnieuw wordt aangevallen.

"We hebben te maken met een zeer onbetrouwbare tegenstander. Bij Poetin weten we nooit wat hij precies van plan is dus we hebben geen enkele garantie dat hij zou stoppen", analyseert Laenen. "Wat we wel weten is dat hij dit (de verovering van de Donbas, red.) zeker als een grote opsteker zou zien en dat hij het op die manier kan verderzetten en verkopen. Het past helemaal in het verhaal dat hij al de hele tijd brengt aan het Russische publiek.”

Het hoofddoel van Poetin is nog altijd om Oekraïne los te weken uit het Westen en de blik weer richting oosten, richting Rusland te forceren. Poetin wil een ander beleid in Oekraïne en dat zal hij niet bereiken met een bezetting of annexatie van de Donbas. Al jaren probeert hij Oekraïne te destabiliseren en op die manier iedere kans om tot de NAVO toe te treden, tegen te houden.

Naast de Donbas richt het Russische leger zich ook op andere plaatsen in Oekraïne die door het Kremlin gezien worden als “Russischsprekend”. Charkov, bijvoorbeeld, in het noorden vlak bij de Russische grens, wordt al weken bestookt. En in het zuiden zijn Russische troepen vanop de Krim opgerukt tot aan de linkeroever van de Dnjepr-rivier, en zelfs erover, tot in de stad Cherson.

Als de belegerde stad Marioepol zou vallen, dan zou het Russische leger dus een ononderbroken landbrug hebben gecreëerd tussen de Krim – het schiereiland dat Rusland in 2014 annexeerde – en de Donbas, met de oostelijke regio’s Donetsk en Loegansk. Er wordt ook gevreesd dat Rusland ook zal proberen om Odessa aan te vallen, een andere havenstad, traditioneel overwegend Russischsprekend.

Als ook dat allemaal lukt, zou Oekraïne een ‘landlocked’ land worden, een binnenstaat zonder toegang tot de zee en dus zonder havens. Dat zou grote financiële gevolgen hebben voor Oekraïne en wegen op het Westen dat Oekraïne steunt en financieel bijstaat.