Vandaag opent het Belgisch paviljoen in Venetië, maar is dat nu echt de jackpot voor kunstenaars?

De Belgisch-Mexicaanse kunstenaar Francis Alÿs toont vanaf vandaag zijn recent werk in het Belgisch Paviljoen in Venetië, hij sluit daarmee aan in een mooi rijtje van gerenommeerde kunstenaars. Een plek op een van de meest zichtbare plekken in de tentoonstellingstuin, dat valt niet te onderschatten: naar schatting zo'n half miljoen mensen bezoeken de komende maanden de Biënnale van Venetië. 

“Iedereen die er toe doet heeft je werk naar alle waarschijnlijkheid wel gezien”, vat Philippe Van Cauteren, de directeur van het S.M.A.K. in Gent, samen. Hij was in 2013 ook curator van het Belgisch paviljoen. “De impact zit in de vele contacten. Wanneer kan er nieuwsgierigheid ontstaan? Wanneer veel professionals - verzamelaars, curatoren - bij elkaar komen. Dat zal niet in je afgelegen atelier gebeuren.”

“Ik ben ervan overtuigd dat zo’n inzending veel impact heeft, de Belgische paviljoenen zijn altijd heel goed ingevuld”, vertelt de directeur-generaal van BOZAR, Sophie Lauwers. “Ik herinner mij dat ik heel veel ben aangesproken over de vorige inzending (van kunstenaarsduo Jos De Gruyter en Harald Thys), die ook een eervolle vermelding kreeg door de organisatie van de Biënnale.”

“Een platform voor de hele wereld, dat is niet niks”, maakt Frank Demaegd duidelijk. Hij vertegenwoordigt met Zeno X Gallery onder anderen Luc Tuymans en Dirk Braeckman. “Voor Tuymans heeft zijn deelname in 2001 echt een enorme impact gehad. En toen we het werk toonden van Mark Manders in het Nederlands Paviljoen hebben we daarna alle werken aan musea kunnen verkopen, zelfs aan het MoMA in New York. Ook Dirk Braeckman kreeg een boost in 2017.”

Maar hoe werkt dat dan? “Je moet er uitspringen”, stelt Demaegd. Dat doe je in eerste instantie met de kunst, maar ook door lunches, diners en feestjes te organiseren voor de juiste mensen. De Biënnale is geen beurs maar heel wat kunst is wel te koop, en dus worden galeriehouders regelmatig aangesproken door verzamelaars of musea. “Dan is het zaak om als galeriehouders onderling goede afspraken te maken, zodat er geen opbod ontstaat rond dezelfde kunstenaar.”

“Het is moeilijk de impact te meten, maar de symbolische waarde kan niet groter zijn. Zowat alle namen uit de lijst van de afgelopen 25 jaar zijn ook blijvers op de kunstmarkt. Het Belgisch Paviljoen is een sterk merk”, vult Peter Bernaerts van het Antwerpse veilinghuis Bernaerts aan. “Maar het is niet omdat je op de Biënnale staat, dat je rol is gespeeld. Het is een opstap. Een manier om onder de aandacht te komen van verzamelaars en galeriehouders. Het zorgt voor drive, maar kan ook verstikkend werken."

“Er zijn tegenwoordig zoveel beurzen en biënnales wereldwijd, maar de Biënnale van Venetië blijft bovendrijven. Het is een soort wereldtentoonstelling die toont hoe het met ons is gesteld. Maar het is óók een soort kooptentoonstelling voor de echt gegoeden geworden”, betreurt Bernaerts. “Alles is vermarkt.”

Wie nieuwsgierig is geworden naar de prijs: ja, er is zoiets als het Biënnale-effect, vertelt Philippe Van Cauteren: “Toen ik voor het S.M.A.K. werk wilde verwerven van de Zwiterse kunstenares Miriam Cahn liet de galerie weten dat ik beter kon beslissen vóór de Bïennale, omdat de prijzen daarna zouden exploderen.” Maar Frank Demaegd nuanceert dat. “Het is een kwestie van vraag en aanbod. Je kan de prijzen na de Biënnale niet meteen met 20 procent verhogen, maar ze wel geleidelijk laten stijgen.”

Mensen die met prijslijsten in de Giardini rondwandelen en kunst komen shoppen, het was niet het oorspronkelijke idee toen de Biënnale eind 19e eeuw werd opgericht. “Noem mij naïef”, lacht galeriste Sofie Van de Velde van de gelijknamige galerie. “Maar toen ik het voor het eerst zag schrok ik echt.”

Dat is een duidelijke evolutie. Dit jaar zullen er wellicht geen jachten van Russische oligarchen aanmeren, maar het grote geld is heel aanwezig: topgalerieën huren een palazzo in de stad en nodigen kapitaalkrachtige klanten uit. Er zijn tentoonstellingen van kleppers als Marlene Dumas, Anselm Kiefer en Anish Kapoor te zien. “Venetië is een grote markt”, stelt Philippe Van Cauteren. “Hier worden ideeën verhandeld, maar draait het ook om PR en commercie. Meer dan vroeger.”

Voor een kunstenaar als Jef Geys, die in 2009 op z’n 75e werd geselecteerd, was de impact van een Biennale op jongere leeftijd misschien groter geweest. Sowieso heeft België de gewoonte om meer gevestigde kunstenaars te selecteren, als een soort van bekroning. Daar komt soms ook kritiek op. Iemand als Christophe Van Gerrewey van het kunstmagazine De Witte Raaf noemt de keuze voor Francis Alÿs conservatief en weinig spannend: “De laatste decennia zijn vooral kunstenaars van middelbare leeftijd geselecteerd die in eigen land reeds erg bekend waren. Voor velen onder hen was het Belgisch paviljoen een bekroning van bekend werk, en dus ook een eindpunt.” In Venetië zelf is van die kritiek weinig te merken.

Wat volgens Sophie Lauwers van BOZAR de Belgische inzending extra interessant maakt is de connectie met een Belgische instelling. Het werk van Berlinde De Bruyckere in 2013 was daarna te zien in SMAK in Gent, Dirk Braeckman werkte samen met Museum M in Leuven en Francis Alÿs zal z’n werk volgend jaar tonen in Wiels in Brussel. “Die connectie is nu vaste prik, ik geloof niet dat elk land dat doet.” Het verhoogt in elk geval ook de zichtbaarheid van de kunstenaar in eigen land.

“Belangrijker dan de namen, gaat het om wat er leeft in de kunstwereld”, besluit Sofie Van de Velde. “Ik kijk bijvoorbeeld erg uit naar het Centraal Paviljoen,  waar werk van meer dan 200 vrouwelijke kunstenaars wordt getoond.” Het allerbelangrijkste is misschien wel de impact die de kunst kan hebben op de bezoeker. Want laat dat duidelijk zijn: na drie jaar zijn hedendaagse kunstliefhebbers opnieuw welkom in Venetië.