100 jaar Toots Thielemans: hoe zijn “mondmuziekske” en "Bluesette" de wereld veroverden
Vandaag zou jazzlegende Toots Thielemans 100 worden, maar het had weinig gescheeld of zijn grootste hit "Bluesette" was nooit opgenomen. Dit is de reconstructie van de hobbelige weg richting een wereldhit.
Wie Toots Thielemans zegt, hoort bijna als vanzelf "Bluesette" weerklinken, het meest populaire nummer van het jazzmonument. "Het énige bekende nummer", grapte Toots zelf in interviews. Voor wie het zich niet meteen herinnert, zo klinkt het origineel uit 1962. Toots speelt niet op mondharmonica, maar neemt het in deze oerversie al fluitend en gitaarspelend op:
"De sleutel tot het succes is de schijnbare eenvoud", verklaart Bart Cornand, jazzjournalist bij Knack. "Als je het probeert te spelen merk je dat er niets vanzelfsprekend is aan "Bluesette", maar de melodie is wel meezingbaar. Toots zat tot over zijn oren in de jazz, maar dat het geen zwaar jazzstuk is geworden, duidt op een open geest. Het is echt deel geworden van het grote boek van jazzstandards."
“In Japan, Brazilië, de Verenigde Staten, Frankrijk of Polen: mensen kennen het en fluiten mee tijdens het concert", lichtte Toots Thielemans het succes in 1992 zelf toe op televisie. "Ik mag het niet te vroeg of niet te laat spelen tijdens een concert, het moet precies juist vallen.” Toch is het ontstaan van "Bluesette" veeleer een toevalstreffer.
Van een korenbloempje naar Bluesette
We spoelen terug naar 1962. Toots Thielemans probeert het al een decennium lang te maken als muzikant in de Verenigde Staten, met wisselend succes. Tijdens een optreden aan de Franstalige universiteit ULB in Brussel belandt hij in dezelfde kleedkamer als jazzviolist Stéphane Grappelli. Thielemans kijkt enorm op naar Grappelli, die nog samenspeelde met die andere Belgische jazzgrootheid Django Reinhardt. Het gaat er amicaal aan toe in de coulissen en Toots begint wat uit de losse pols te spelen.
"Bluesette" is deel geworden van het grote boek van jazzstandards
"Mon petit Toots, dat is prachtig, schrijf dat neer", moet Stéphane Grappelli gezegd hebben. En dat doet Toots. Hij doopt de melodie "Bluette", een combinatie van het muziekgenre musette en bleuet, het Franse woord voor korenbloem. Daar vertelt Toots ook over in de zetel bij Johan Anthierens, in de talkshow "Bij nader inzien" begin 1978:
Big in Sweden
In die jaren is er één land waar Toots Thielemans al wel enige bekendheid heeft: Zweden. Hij is daar op dat moment bekender dan in België. "Toots sprak goed Zweeds, hij beheerste zelfs enkele dialecten. In 1950 speelde hij er voor het eerst, samen met Benny Goodman. En sinds de jaren zestig trad hij regelmatig op in een variétéprogramma op de Zweedse televisie", legt Cornand uit. "Op een dag vroeg de producer van dat programma voor een keer geen covers te spelen, maar eigen werk."
Eén letter heeft het leven van Toots veranderd
Toots haalt "Bluette" boven, dat op aanraden van die producer omgevormd wordt tot "Bluesette" en het slaat aan. "Je zou kunnen zeggen dat één letter het leven van Toots heeft veranderd, terwijl "Bluesette" echt helemaal niets met blues te maken heeft," lacht Cornand. De foto hieronder toont de aanpassing van de titel, het manuscript is nu te zien in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel (KBR):
In Zweden worden de eerste versies van "Bluesette" opgenomen. De eerste take speelt Toots op mondharmonica, zoals hij het ook de laatste jaren van zijn leven zal spelen. De producer vindt het beter klinken op gitaar en vraagt er na een volgende take ook bij te fluiten. De vierde take uit die opnamesessies wordt uiteindelijk de bekende single van "Bluesette", ook terug te vinden op de plaat "The whistler & his guitar".
Het groeide uit tot het officieuze volkslied van Zweden
"In Zweden werd het nummer ook voorzien van tekst, in het Zweeds", gaat Bart Cornand verder. "Als "Bedårande sommarvals" ("De betoverende zomerwals", red.) werd dat daar een monsterhit. Het groeide uit tot het officieuze volkslied van Zweden. Laat het aan een willekeurige Zweed in Brussel horen, en die zingt het meteen mee."
Bekijk hier een fragment uit een Zweeds televisieprogramma uit de jaren 50, met Toots in een glansrol:
"Bluesette" en de wereld
In absolute cijfers blijft "Bluesette" een bescheiden hit, volgens Bart Cornand gaat het om amper 15.000 verkochte singles, maar de impact op de muziekwereld is enorm. Al in 1964 covert de bekende zangeres Sarah Vaughan het nummer (met Engelse tekst), en er volgen nog tientallen andere versies. Ook de cover van Ray Charles blijft niet onopgemerkt. Het levert Toots erkenning op, en financiële zekerheid. Het succes zorgt verder voor extra opdrachten in de Verenigde Staten.
Liefhebbers in België kennen Toots al langer, maar bij het brede publiek breekt hij pas echt door in de jaren tachtig. Sinsdien is ook in eigen land "Bluesette" uitgegroeid tot een evergreen, die vanavond zal weerklinken op het podium van de Henri Le Boeufzaal in BOZAR in Brussel. Het concert is live te volgen op Radio 1 en Klara.
Toen Stevie Wonder in 1999 de Polar Music Prize won in Zweden, speelde Toots Thielemans Bluesette tijdens het galadiner. Het werd een legendarisch moment toen Stevie Wonder spontaan meespeelde:
Radio 1 en Klara vertellen het leven van Toots Thielemans in de podcast "Toots", in vier afleveringen. Die kan je hier beluisteren. Straks om 18 uur zenden de beide zenders samen een programma uit rond Toots Thielemans, met onder andere de wereldpremière van de "Toots-suite", een nieuwe compositie van Kenny Werner. Er is ook een handige tijdlijn gemaakt en een extra videopagina. Morgen wordt de Belpop over Toots opnieuw uitgezonden op Canvas.
De expo "Toots 100. The sound of a Belgian legend" loopt nog tot 31 augustus in de Koninklijke Bibliotheek van Brussel (KBR).
Herbeleef hier hoe Toots Thielemans het Sportpaleis in Antwerpen inpakt met Bluesette, tijdens Nekka 1976:
