Schildklierkanker, parkinson of baden in hertenbloed: geruchtenmolen over gezondheid van Poetin draait door

Is Vladimir Poetin geestelijk en lichamelijk gezond? Die vraag gaat volop over de lippen sinds hij eind februari met zijn leger buurland Oekraïne binnenviel. Sindsdien houden media wereldwijd zijn verschijningen op televisie of in het openbaar nauwlettend in het oog en leggen ze elk schijnbaar teken van zwakte onder de microscoop.

Zo trekt een video de aandacht van een ontmoeting die hij eind vorige week met zijn minister van Defensie Sergej Sjoigoe had. Voor het oog van de camera gaf Poetin toen het bevel om de staalfabriek Azovstal in de belegerde havenstad Marioepol in Oekraïne alsnog niet te bestormen.

Bij het begin van dat gesprek greep Poetin met zijn rechterhand het tafelblad in een strakke houdgreep vast om het vervolgens meer dan tien minuten lang niet meer los te laten.

De beelden zwengelen geruchten aan dat hij zijn hand niet langer onder controle kan houden omdat hij aan de ziekte van Parkinson zou lijden. Door het tafelblad vast te grijpen, zou hij dat hebben willen verdoezelen.

Een andere video die al langer op sociale media circuleert, moet die these onderschrijven. Die toont Poetin die zijn collega van Wit-Rusland Alexander Loekasjenko opwacht terwijl zijn rechterhand oncontroleerbaar lijkt te schudden en beven.

Ook de houding van Poetin tijdens een eucharistieviering afgelopen zondag doet sommigen de wenkbrauwen fronsen. De president woonde een dienst bij naar aanleiding van orthodox Pasen in de Christus Verlosserkathedraal in Moskou en zou een zenuwachtige indruk hebben gemaakt door onder meer heen en weer te wiegen en herhaaldelijk zijn lippen te likken.

De ziekte van Parkinson zou niet de enige aandoening zijn waaraan Poetin lijdt. Dat beweert tenminste Проект (Project), een medium in Rusland dat aan onderzoeksjournalistiek doet. Op 1 april heeft het uitgepakt met een uitgebreid dossier dat de gezondheid van de president in kaart brengt.

Door of minstens na een val van een paard zou Poetin al jaren ernstige rugklachten hebben, zegt Project. Eind 2012 waren die blijkbaar zo erg dat hij verschillende afspraken en ontmoetingen moest afzeggen. Een voorstelling van het Bolsjojtheater in Moskou zou toen speciaal voor hem tot minder dan een uur zijn ingekort waarna hij alsnog verstek gaf. 

Volgens Project is het Kremlin na deze episode volop gebruik gaan maken van zogenoemd canned footage. Letterlijk vertaald zijn dat ingeblikte beelden die Poetin aan het werk of in gesprek tonen en die (staats)media te allen tijde uit de kast kunnen halen om de indruk te wekken dat hij up and running is terwijl hij in realiteit geregeld spoorloos zou verdwijnen.

Dat laatste gebeurt volgens Project regelmatig. Poetin zou dan vooral naar zijn buitenverblijf in Sotsji aan de Zwarte Zee reizen om zich te laten behandelen. Op basis van openbare bronnen heeft Project een reconstructie gemaakt van alle artsen die de voorbije jaren in hotels in of rond Sotsji verbleven telkens de president daar ook was.

Wat blijkt? Poetin laat zich niet door een of twee, maar door een heel leger aan artsen omringen (die hij af en toe rijkelijk beloont met topfuncties). Ze duiken telkens in Sotsji op vlak voor hij aankomt en vertrekken weer zodra hij dat doet. Telkens gaat het om topdokters bij wie een gewone sterveling niet of nauwelijks een afspraak kan maken.

Door de specialisaties van alle dokters bijeen te leggen, probeerde Project te achterhalen aan welke kwalen Poetin leed of lijdt. Zo lijkt het erop dat hij de voorbije jaren vooral voor zijn rugklachten is behandeld (en misschien is geopereerd), maar begin 2019 kwam een heel ander soort dokter langs.

Op 13 februari kreeg hij volgens Project bezoek van Evgeni Selivanov, een oncoloog of arts die kanker behandelt. In de jaren die volgden zou Selivanov liefst 35 keer naar Sotsji vliegen, telkens op de momenten dat Poetin daar officieel verbleef of om een of andere reden een poosje van de radar verdween. De specialisatie van Selivanov? Schildklierkanker.

Dit doet Project besluiten dat Poetin effectief aan die ziekte lijdt, nu nog steeds. Het moet verklaren waarom hij sinds september 2021 nóg meer dan tevoren teruggetrokken leeft, alles vanop een afstand of virtueel volgt én (buitenlandse) gasten aan zijn intussen beruchte ellenlange tafels ontvangt. Door zijn behandeling zou zijn immuniteit laag zijn waardoor zijn angst voor het coronavirus (die al groot was) nog verder is gaan toenemen.

Is dit alles waarheid, pure fictie of iets ergens tussenin? Dat valt onmogelijk te achterhalen. Onze Ruslandkenner Marijn Trio noemt Project een gedegen onderzoeksmedium, maar blijft voorzichtig. "Dit is kremlinologie uit de Koude Oorlog", zegt hij. "Achterhalen wat in het Kremlin gebeurt, is een vak apart."

"Feit is dat Poetin zich sinds het begin van de coronapandemie maniakaal van andere mensen heeft afgezonderd. Op 24 juni 2020 was hij nog te midden het volk te zien naar aanleiding van een uitgestelde parade, maar achteraf bleek het om veteranen te gaan die zich vooraf wekenlang hadden afgezonderd."

Volgens onze andere Ruslandkenner Jan Balliauw zijn de regels intussen versoepeld. "Intussen mag je ook zonder quarantaine bij Poetin komen als je je door Rusland zelf laat testen op het coronavirus. President van Brazilië Jair Bolsonaro heeft dat begin deze maand zo gedaan, president van Frankrijk Emmanuel Macron heeft dat dan weer altijd geweigerd uit angst dat Rusland de hand op zijn DNA zou kunnen leggen."

Hoe dan ook is de obsessie met de gezondheid van staatshoofden en regeringsleiders niet nieuw, merkt Rien Emmery van onze onderzoekscel op. "In de loop van de geschiedenis is de vraag hoe gezond een leider is altijd gesteld", zegt hij. 

"Dat is bijvoorbeeld ook zo in de VS. Daar maken kandidaten bij de presidentsverkiezingen hun gezondheidsbulletin altijd publiek en eenmaal verkozen brengt de lijfarts van de president elk jaar een verslag over zijn gezondheid uit."

"Dat neemt niet weg dat over de gezondheid van presidenten van de VS alsnog geruchten de ronde doen. Toen Donald Trump nog aan de macht was, klonk het dat hij aan de ziekte van Alzheimer leed. Volgens sommigen zou huidig president Joe Biden die ziekte ook hebben." 

"Speculeren over de gezondheid van tegenstanders is vaak een makkelijke manier om hen in diskrediet te brengen. Denk aan de beelden van presidentskandidaat Hillary Clinton die na een verkiezingsbijeenkomst in 2016 onwel werd en op medewerkers moest leunen en steunen om naar haar wagen te stappen."

In tegenstelling tot de VS publiceert Rusland nooit een bulletin of andere informatie over de gezondheid van de president, zegt Balliauw. Tegelijk betwijfelt hij dat de beelden die nu circuleren aantonen dat Poetin de ziekte van Parkinson heeft. "Hij zou volgens sommigen zijn arm niet kunnen bewegen, maar op beelden van persconferenties doet hij dat wel."

Trio draagt nog een andere mogelijke verklaring aan voor de stijve arm van Poetin: gunslinger's gait. Die term dook in 2015 op in een onderzoek naar de gestrekte manier van wandelen die Poetin typeert en die hij meedraagt uit zijn tijd als geheim agent van de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie.

"Agenten leerden zich toen voort te bewegen met hun wapen in de hand en de arm strak naast het lichaam", zegt hij. "Op die manier konden ze snel reageren indien ze op een tegenstander botsten." Ook andere voormalige geheim agenten van de KGB zouden het trekje nog altijd vertonen.

"Ik zie weinig tekenen dat fysiek iets mis met Poetin is", zegt Balliauw. "Misschien is het ook wishful thinking dat het wél zo is. Hij veroudert en zal dus wel kwaaltjes hebben, maar dat geldt voor iedereen. Als écht iets ernstigs aan de hand zou zijn, dan zou hij niet meer in beeld komen. Enkele dagen geleden had hij nog VN-secretaris-generaal Antonio Guterres op bezoek. Ik zag een vitale man, tenzij hij het erg goed kan verstoppen."

Fysieke tekortkomingen proberen te verbergen was alvast vaste prik voor eerdere leiders van de Sovjet-Unie en Rusland, maar ze slaagden daar niet altijd in. "Toen Boris Jeltsin in 1996 een tweede ambtstermijn probeerde binnen te halen, was hij een levend lijk door ernstige hartproblemen. Dat kon ik toen met eigen ogen vaststellen."

"Naar de buitenwereld toe is dat toen angstvallig stilgehouden uit vrees dat het volk anders zijn tegenstander zou verkiezen. Dat kon wel eens gebeuren omdat Rusland toen nog min of meer een democratie was. Nadien is Jeltsin geopereerd, maar de tekenen van zijn ziekte waren duidelijk."

Net zulke tekenen van ziekte ziet of hoort Balliauw momenteel niet bij Poetin. "Het Kremlin is hermetisch afgesloten, maar toch lekt af en toe iets uit. Dat gaat dan altijd over inhoud, over hoe Poetin naar de oorlog in Oekraïne kijkt. Laatst meenden betrouwbare bronnen zo dat hij niet langer hoopt op een onderhandelde oplossing."

"Over zijn gezondheid lekt niks uit. Bronnen in het Kremlin stellen bijvoorbeeld nooit dat hij dement zou zijn of een andere ziekte zou hebben." Net dat vindt Balliauw merkwaardig. "Als zijn visie op de oorlog in Oekraïne naar buiten sijpelt, waarom vernemen we dan niks over zijn veronderstelde ziektes?"