"Geen andere optie dan de noodrem": waarom het proces over Sanda Dia stilligt
Normaal gezien zou vandaag het proces rond de dood van Sanda Dia voortgezet worden, maar de familie ging in beroep tegen een uitspraak van de rechter. Daarmee staan ze nu resoluut op de noodrem van een trein die eerder al dreigde te ontsporen. De familie wil vooral zekerheid dat het hele doopritueel kan worden beoordeeld. Dat zou voor een eventuele veroordeling cruciaal kunnen zijn.
“Ik ben met handen en voeten gebonden”. De microfoon en luidsprekers in de zittingszaal kraakten. Zo luid en emotioneel klonk de voorzitster van de rechtbank toen ze op maandag 25 april aangaf dat ze enkel kan oordelen over feiten van de namiddag en avond van 5 december 2018 in Vorselaar.
Ze richtte zich eigenlijk tot de aanklager, die had net daarvoor zijn strafvordering uitgesproken. Per Reuzegommer eiste hij een aparte straf, hij zei ook kort waarom. In dat waarom verwees hij naar feiten van de fatale doopnamiddag en avond in Vorselaar op 5 december, maar ook naar feiten in Leuven: de voormiddag van 5 december, de cantus en de rozenverkoop op 4 december, en de doopvergadering op 3 december.
Maar die liggen volgens de rechtbank niet “ter beoordeling” voor.
Feitendiscussie
Voor de aanklager kwam de opmerkelijke interventie (op de procesdag op 25 april) van de voorzitster onverwacht. De dag erop zei de aanklager in een korte zitting dat de voorzitster wel degelijk kan oordelen over alle feiten. Bij de aanklachten “toedienen van stoffen met de dood tot gevolg”, “onopzettelijke doding” en “schuldig verzuim” komen enkel de feiten van 5 december in Vorselaar in aanmerking. Maar voor “mensonterende behandeling” zijn alle feiten “tussen 3 en 6 december, te Leuven en te Vorselaar” opgenomen, zei de aanklager toen hij de officiële verwijzing voorlas.
Zowat alle advocaten in de zaal hadden elkaar fronsend aangekeken na de ongeziene emotionele vingerwijzing van de voorzitster. Het zou wachten zijn op de pleidooien om te horen wat hun standpunten of interpretaties waren. Maar in de dagen na de interventie van de voorzitster begon het voor de advocaten van de familie van Sanda Dia alvast te dagen dat het “over and out” was.
Voor de advocaten van de familie begon het te dagen dat het"over and out" was
“Ik kan enkel oordelen over de feiten van 5 december in Vorselaar”. Zo zei de voorzitster het, zo staat het op het zittingsblad. Het is een officiële uitspraak waar ze niet op kan terugkomen, volgens de advocaten van de familie. Volgens hen opende de rechter met haar formulering een discussie, om ze in dezelfde adem al meteen officieel te beslechten. De familie zag geen andere optie dan in beroep te gaan tegen de uitspraak op dat zittingsblad. Want als enkel de feiten van 5 december in Vorselaar voorliggen, dan zijn ze het daar niet mee eens. Ze willen er absoluut zeker van zijn dat de rechter over alle dagen van de meerdaagse doop kan oordelen.
Drijfveer
De absolute wil van de familie om ook de feiten voor 5 december in Vorselaar beoordeeld te zien, valt niet alleen emotioneel te begrijpen. Ook juridisch gezien zou het voor hun advocaten van cruciaal belang kunnen zijn voor een mogelijke veroordeling.
Voor de familie heeft alles wat er gebeurd is tijdens de meerdaagse doop een belang in de fatale afloop ervan. Op het proces lag de focus weliswaar vooral op de visproef met de uiteindelijk dodelijke vissaus, op 5 december in Vorselaar. Vandaar de zwaarste aanklacht “het opzettelijk toedienen van stoffen met de dood tot gevolg”.
Maar laat het nu net die visproef zijn – wie diende de vissaus toe of gaf het order om ervan te drinken - waarover de meeste Reuzegommers in hun verhoren opmerkelijk vaag bleven. Als de rechter enkel zou kunnen oordelen over 5 december in Vorselaar, dan zou er misschien gebrek aan bewijs kunnen zijn om over te gaan tot een mogelijke veroordeling.
De advocaten van de familie willen daarom zekerheid dat de rechtbank onder meer ook over feiten van de ochtend van 5 december kan oordelen. Dat is de ochtend waarop Sanda Dia als een wrak met een gigantische kater uit zijn kot werd gehaald, en waarop ze onder meer tegen een bezorgde voorbijganger logen dat de doop bijna gedaan was. In de omschrijving van de aanklager valt op dat voor hen daar het schuldig verzuim begint.
Voor de familie heeft alles wat er gebeurd is tijdens de meerdaagse doop een belang in de fatale afloop ervan
De familie wil ook dat het geven van papjes en “voederen" van grote hoeveelheden alcohol (zoals een van de Reuzegommers zei in zijn verhoor) op 4 december wordt beoordeeld. Net als het niet-geven van fatsoenlijk voedsel en water (de kraan was afgeplakt op het kot van Sanda Dia). Ook de doopvergadering op de avond van 3 december kan een rol spelen bij een eventuele veroordeling. Er zou "voorbedachte rade" uit kunnen blijken. Wie bij die vergadering was, zou het uiteindelijk dodelijke doopritueel op zijn minst mee voorbereid hebben en mededader zijn, zou de redenering in een vonnis kunnen zijn.
De advocaten van de familie willen wellicht ook vermijden dat een advocaat van een van de Reuzegommers met de uitspraak van de voorzitster op het officiële zittingsblad aan de slag gaat, waardoor het later in het proces of bij een vonnis nog problemen zou kunnen opleveren. Liever zelf, nu het proces nog niet halfweg is, de stekker er dan maar uit trekken.
Ergernis
Het is hoogst ongebruikelijk dat een burgerlijke partij – een slachtoffer – zelf een proces stil legt. Met hun beroep gaan de familie en hun advocaten nu zelf resoluut op de noodrem staan van een trein die eigenlijk al eerder dreigde te ontsporen.
De langverwachte procesdagen (op vrijdag 22 april en maandag 25 april) liepen op zijn zachtst gezegd hectisch. Waar de 22e begon met een discussie over het sluiten van de deuren, eindigde de dag met het idee van de voorzitster om een van de aanklachten te herkwalificeren naar "slagen en verwondingen met de dood tot gevolg". Daartussen werden 11 Reuzegommers verhoord.
Dat de voorzitster die mogelijk nieuwe kwalificatie al concreet begon in te vullen met voorbeelden als “het gooien van emmers” en “het laten zwemmen in een koude beek” voelde voor enkele advocaten lichtelijk aan als een mogelijke schijn van partijdigheid. Alsof ze haar vonnis al had geschreven. “Denk er eens een weekend over na”, zei de voorzitster toen ze de procesdag afsloot.
Er was ergernis over de rechter, maar er kwam geen wraking. Niemand wil het verwijt dat ze het proces op de lange baan schuiven
Er was de 22e bij sommige advocaten dus al ergernis over hoe de voorzitster het proces leidde. Maar het kwam niet tot een wraking, want geen enkele advocaat van een Reuzegommer wil het verwijt krijgen dat hij de zaak op de lange baan wil schuiven. De ergernis bij sommige advocaten werd de 25e alleen maar groter.
Wat is een "herkwalificatie?
Een kwalificatie is een omschrijving van mogelijk strafbare feiten. De rechter zei dat ze van het “toedienen van stoffen met de dood tot gevolg” misschien “opzettelijke slagen en verwondingen met de dood tot gevolg” wil maken. Die eerste aanklacht (of “kwalificatie”) draait louter om het toedienen van de uiteindelijk dodelijke vissaus, maar de rechter merkte op dat er ook andere dingen zijn gebeurd zoals het gooien van emmers water. Volgens sommige advocaten is het een “ruimer vangnet” om de Reuzegommers makkelijker te veroordelen. Iedereen heeft wel eens een emmer gegooid, zou de redenering zijn, terwijl het bij de vissaus moeilijker is aan te tonen wie die precies heeft toegediend of een order heeft gegeven om ervan te drinken.
Beklaagden staan altijd terecht voor bepaalde feiten, het is de aanklager die in het wetboek op zoek gaat naar een zo passend mogelijke aanklacht. Die is altijd voorlopig, een rechter kan die aanpassen, maar moet het wel altijd eerst in debat brengen zodat de beklaagden zich ook tegen die mogelijk nieuwe aanklacht kunnen verdedigen. De rechter kan beklaagden niet plots voor andere of meer feiten veroordelen, maar kan er wel een andere juridische omschrijving of "kwalificatie" aan geven in een uiteindelijk vonnis.
De feitendiscussie hangt op verschillende manieren samen met de mogelijke herkwalificatie. “Slagen en verwondingen” is een ruimer begrip dan “de stoffen” (wat sowieso enkel over de vissaus op 5 december in Vorselaar gaat). Als er bijvoorbeeld meer doopdagen ter beoordeling voorliggen, zouden er ook meer feiten bij komen die volgens een rechter mogelijk onder de noemer van “slagen en verwondingen” kunnen vallen.
Want toen de advocaten bij het begin van de zitting de 25e enkele dagen tijd vroegen om standpunt in te nemen over die mogelijke “herkwalificatie”, werd dat door de voorzitster eerst afgewimpeld. “Hadden jullie, topadvocaten, dit nu echt niet zien aankomen?”, zei ze geënerveerd. De zitting moest drie keer geschorst worden. De advocaten kwamen zelf met een voorstel, de rechtbank ging er uiteindelijk op in. Na de 25e zou het proces voor de rest van de week stilgelegd worden om vandaag verder te gaan.
Maar de 25e, op het einde van de zitting, deed de rechter dan de emotionele uitspraak dat ze “met handen en voeten gebonden is” aan de feiten van 5 december te Vorselaar. Die uitspraak leidde uiteindelijk tot het beroep door de advocaten van de familie van Sanda Dia.
De gehavende trein staat nu helemaal stil en moet worden binnengeloodst bij het hof van beroep
Verderzetting
De gehavende trein staat door het beroep nu helemaal stil en moet worden binnengeloodst bij het hof van beroep in Antwerpen. Het hof moet bekijken of het beroep ontvankelijk en gegrond is, maar die behandeling kan nog enkele weken op zich laten wachten.
Het hof moet standpunt innemen over het beroep en de uitspraak van de rechter. Het kan oordelen dat er geen probleem is, waardoor de zaak in Hasselt kan worden voortgezet. Als het hof de burgerlijke partijen gelijk geeft, zal het daarna de zaak naar zich toetrekken. Dat betekent dat ze het proces helemaal opnieuw zullen overdoen. Zo een proces in beroep kan nog maanden op zich laten wachten.