Is het stikstofakkoord nog wel een akkoord? Vlaamse meerderheid niet op één lijn over "rode lijst"
Zijn de 41 "rode" bedrijven die volgens het stikstofakkoord over drie jaar moeten sluiten wel terecht op die lijst beland? Zowel Open VLD als CD&V, beide regeringspartijen, lijken daar niet van overtuigd. Is het stikstofakkoord dan nog wel een akkoord? Het kabinet van minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) heeft vandaag een overleg samengeroepen met parlementsleden uit de meerderheid om de knelpunten te bespreken. Gwendolyn Rutten van Open VLD roept de Vlaamse regering ondertussen expliciet op om "opnieuw te beginnen en zekerheid te geven".
De "rode lijst" met landbouwbedrijven die volgens het stikstofakkoord van de Vlaamse regering de deuren moeten sluiten in 2025 beroert al weken de gemoederen. Parlementsleden - ook van de regeringspartijen Open VLD en CD&V - stellen week na week kritische vragen over die lijst in de commissie Landbouw van het parlement. Want stilaan rijst de vraag: staan alle bedrijven die op de lijst zijn beland daar wel terecht op?
Hoe zat het ook al weer met dat stikstofakkoord?
Het stikstofakkoord maakte deel uit van het zogenoemde Krokusakkoord, dat eind februari vol trots werd voorgesteld door de Vlaamse regering. Om de veel te hoge stikstof- en ammoniakuitstoot in Vlaanderen omlaag te krijgen, werkte de regering een pakket maatregelen uit. Zo moet de varkensstapel tegen 2030 bijvoorbeeld met 30 procent verminderen. Maar de meest omstreden maatregel is wellicht deze: een veertigtal "rode" landbouwbedrijven moet ten laatste in 2025 de deuren sluiten.
Die "rode" bedrijven zijn bedrijven die door de combinatie van hun ligging met hun stikstof- en ammoniakuitstoot de grootste impact hebben op de natuur in hun omgeving. De Vlaamse regering beloofde de bedrijven die verplicht moeten sluiten wel te vergoeden. Alleen lijkt er nu wat aan de hand te zijn met die "rode lijst".
In 2014 al werd voor het eerst zo'n lijst met rode bedrijven opgesteld. Daar belandden toen zo'n 135 bedrijven op die boodschap kregen dat ze grondige maatregelen zouden moeten nemen om hun uitstoot omlaag te krijgen. Maar in 2015 werd beslist om de lijst te herbekijken, met de bedoeling om minder bedrijven in de lijst op te nemen en tegelijk de negatieve impact op de natuur te verminderen. Er werd aan parameters gesleuteld en zo ontstond een nieuwe lijst, deze keer met 54 bedrijven. Heel wat rode landbouwbedrijven werden dus toch oranje.
Van oranje naar rood
Maar er bleek helaas ook een keerzijde te zijn aan die medaille: een vijftal landbouwbedrijven die in 2014 nog buiten schot bleef, belandde plots wel op de rode lijst van 2015. Bovendien werden ze daar enkel telefonisch van op de hoogte gebracht. De boerderij aan de abdij van Averbode is één van die voorbeelden. Maar zij vielen naar eigen zeggen uit de lucht toen ze onlangs een brief kregen met de boodschap dat ze in 2025 zouden moeten sluiten, want zij herinnerden zich geen telefoontje.
Bij de voorstelling van het stikstofakkoord werd benadrukt dat elk bedrijf dat in 2025 zou moeten sluiten al sinds 2015 moest weten dat het rood was. Om te bepalen welke bedrijven zouden moeten sluiten, had de regering zich daarom gebaseerd op de rode lijst uit 2015. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) herhaalde dat ook meermaals letterlijk in het parlement en in verschillende televisiestudio's.
Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) stelt in De Afspraak dat de Vlaamse regering bewust koos voor de "rode lijst" uit 2015:
Alleen bleek dat verhaal niet helemaal te kloppen, toen de Vlaamse Landmaatschappij gisteren in de commissie Landbouw verklaarde dat er in 2022 nog een nieuwe lijst met rode bedrijven gemaakt is en dat de lijst uit 2015 dus niet gebruikt werd. Die nieuwe lijst bevatte plots 58 bedrijven, dus vier meer dan in 2015.
Aangezien een aantal van die bedrijven de afgelopen jaren al gesloten zijn of extra maatregelen genomen hebben om hun uitstoot omlaag te krijgen, werden die nog van de lijst gehaald. In totaal blijven er nu 41 bedrijven over die in 2025 dicht moeten. Onder meer de boerderij van de abdij van Averbode hoort daarbij.
Nu breekt mijn klomp
Hoe dan ook is de meest recente lijst van bedrijven die in 2025 moeten sluiten dus niet dezelfde als de lijst uit 2015. De administratie legde in de commissie Landbouw uit dat ze voor de lijst uit 2022 wel de mestgegevens uit 2015 hebben gebruikt, maar dat een recenter rekenmodel werd gehanteerd en habitatkaarten uit 2018. (Die habitatkaarten zijn vastgelegde stukken natuur die beschermd moeten worden.) En dat riep heel wat vragen op bij de parlementsleden.
"Mag ik hieruit concluderen dat niet alle bedrijven die nu een rode brief hebben gekregen al in 2021 gecontacteerd werden?", vroeg Tinne Rombouts van CD&V zich af.
En ook Gwendolyn Rutten van Open VLD reageerde verbaasd. "Nu breekt mijn klomp", klonk het. "'Een akkoord is een akkoord', zegt Jan Jambon (minister-president, red.). "Dan lijkt het me toch essentieel om te weten wat dat akkoord is? Ik heb hier vandaag iets anders gehoord dan wat ik de voorbije weken de minister en de regering heb horen zeggen."
Was elk bedrijf op de lijst al in 2015 op de hoogte?
Concreet: door de herberekening staan op de nieuwe lijst uit 2022 plots zeven rode bedrijven die op de lijst van 2015 nog "oranje" waren en die toen dus de boodschap hadden gekregen dat ze voorlopig "safe" waren. Eén ander bedrijf dat op de lijst van 2022 is beland, was voordien zelfs op geen enkele lijst te bespeuren: niet op de rode en zelfs niet op de oranje lijst.
Over bedrijven zoals de boerderij van Averbode, die in 2015 van oranje naar rood gingen, kan je nog discussiëren: als ze toen effectief een telefoontje gekregen hebben, waren ze inderdaad op de hoogte. Maar dat is bij deze 8 andere bedrijven niet het geval: hoe kan een bedrijf dat in 2015 simpelweg niet rood was, toen toch al op de hoogte zijn gebracht?
Voor alle duidelijkheid: de grote meerderheid van de bedrijven die vandaag op de rode lijst staan, zijn al sinds 2014 bestempeld als rood en weten dat effectief al jaren. Die bedrijven staan niet ter discussie. Maar daarnaast blijken er dus minstens 8 bedrijven met sluiting bedreigd te worden die in 2015 eigenlijk niet konden weten dat ze rood waren.
Volgens Gwendolyn Rutten druist dat volledig in tegen de bedoeling van het stikstofakkoord. "De ratio legis van het akkoord is: dit gaat over bedrijven die al zeven jaar weten dat ze rood zijn. Die bovendien op tijd gecontacteerd zijn, waaraan onze administratie al heeft laten weten dat ze rood waren."
En opvallend: dat werd gisteren beaamd door voormalig minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V). "Het is zelfs niet de ratio legis, het staat letterlijk in de afspraken die gemaakt zijn wat de groep bedrijven is die in ogenschouw genomen wordt en op welke manier de bedrijven ook van de lijst konden geraken."
In de conceptnota die het stikstofakkoord beschrijft staat letterlijk dat er gekeken moet worden naar de "impactscore met referentiejaar 2015", met andere woorden: was dat bedrijf in kwestie in 2015 al een rood bedrijf?
Kan een bedrijf nog van de lijst gehaald worden?
Dan rest de vraag: kan een bedrijf dat in 2015 nog niet wist dat het rood was alsnog van de rode lijst gehaald worden? Hilde Crevits antwoordde bevestigend op die vraag. Ook kersvers minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) liet de afgelopen dagen alvast een opening om het stikstofakkoord en vooral de bijhorende rode lijst nog aan te passen als op basis van objectieve argumenten blijkt dat er fouten zijn gemaakt.
Als een bedrijf in 2015 nog niet wist dat het rood was, kan het dan nog van de rode lijst gehaald worden? BEKIJK - het antwoord van voormalig minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) en minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V):
Ook Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert stuurde in "Villa Politica" aan op een bijsturing van het akkoord: "Er is een stikstofakkoord, maar dat is een kaderakkoord met principes. In die principes ontdek je hier en daar dat er fouten of ongerijmdheden zitten. (...) We moeten dat akkoord zo dicht mogelijk honoreren, maar in de uitvoering heb je vandaag wel rechtszekerheid nodig. Vandaag zie ik te veel dossiers waar men eerst signaal A krijgt en dan signaal B. Daar ga je juridisch vodden mee krijgen. Je moet bijsturen waar er juridische problemen zijn en dan ga je ook een stevig stikstofakkoord hebben."
In een tweet roept Gwendolyn Rutten zelfs expliciet op om het akkoord te herzien en opnieuw te beginnen:
Maar tegenover Open VLD en CD&V lijkt een N-VA te staan die vooral voet bij stuk wil houden. In "De afspraak" kreeg Zuhal Demir begin mei ook de vraag: kan een rood bedrijf toch nog oranje worden? Haar antwoord was duidelijk: neen. Ook minister-president Jan Jambon (N-VA) was gisteren nog stellig in het Vlaams Parlement. "Het spreekt voor zich dat het regeerakkoord dat deze regering bindt en ook de akkoorden die sindsdien zijn afgesloten, onverkort uitgevoerd zullen worden en dat we daar met de hele Vlaamse regering mee akkoord gaan."
Het spreekt voor zich dat de akkoorden die deze regering heeft afgesloten, onverkort uitgevoerd zullen worden
De vraag is: blijft er nog wel een stikstofakkoord over als steeds duidelijker wordt dat de regeringspartijen niet op dezelfde lijn zitten? Het kabinet van minister Demir heeft vandaag een digitaal overleg samengeroepen met de parlementsleden van alle regeringspartijen om de knelpunten te bespreken. Maar of het zal lukken om alle neuzen weer in dezelfde richting te doen wijzen, is nog maar de vraag.
Ondertussen loopt er nog steeds een openbaar onderzoek naar het stikstofakkoord. Zowel Brouns, Crevits als Demir blijven benadrukken dat landbouwers in het kader daarvan nog bezwaren kunnen indienen en dat elk dossier grondig bestudeerd zal worden.