Waarom Britse regering knuppel in hoenderhok gooit en eenzijdig Brexitakkoord aanpast: 5 vragen en antwoorden
De Britse regering heeft een wetsvoorstel gepubliceerd dat een deel van de handelsregels die zijn afgesproken met de EU na de Brexit wil aanpassen. Het gaat dan over de regeling voor de Noord-Ierse grens, het zogenaamde Protocol. Daarmee gooit Groot-Brittannië een knuppel in het hoenderhok en riskeert het een handelsoorlog met de EU. Maar waarom doet het land dat?
1. Wat is er mis met het huidige Brexitakkoord?
Het belangrijkste struikelblok voor de Britse regering zijn de douanecontroles en hygiënische inspecties die Europese ambtenaren uitvoeren in de Noord-Ierse havens. Sinds de Brexit ligt er namelijk een Europese grens in de Ierse Zee, tussen Engeland en Schotland aan de ene kant, en Noord-Ierland aan de andere kant. Het alternatief voor zo'n zeegrens was een grens dwars over het Ierse eiland, maar dat ligt politiek heel gevoelig en zou ook veel meer praktische nadelen hebben.
Het Brexitakkoord mét het Protocol over de Ierse grens werd op 24 januari 2020 getekend door huidig premier Johnson. Zijn voorgangster, Theresa May, had maanden geprobeerd om een compromis uit te werken over een "soepele" en "onzichtbare" landsgrens. Toen dat mislukte ging Johnson ermee akkoord om de grens in de zee te leggen. Aan de Noord-Ieren had hij enkele maanden eerder beloofd dat er nooit controles zouden komen in de havens. Maar die kwamen er dus wel.
2. Waarom is dit akkoord ook politiek onhoudbaar?
Dat heeft alles te maken met de fragiele vrede in Noord-Ierland. Voor de pro-Britse (protestantse) unionisten was dit akkoord vanaf het begin onverteerbaar omdat het een grens legt tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Ze zien er een voorafspiegeling in van de hereniging van Ierland. Het kan niet dat er alleen in Noord-Ierland nog Europese regels gelden, en in de rest van het Verenigd Koninkrijk niet, zo klinkt het daar.
Sinds de verkiezingen van afgelopen maand is het pro-Ierse (katholieke) Sinn Féin - dat de huidige regeling wil behouden - de grootste partij geworden in Noord-Ierland. Maar de DUP, de belangrijkste unionistische partij weigert in een regering te stappen tot het Protocol geschrapt is. Ze hebben het zelfs vertikt om een parlementsvoorzitter aan te stellen waardoor de politieke situatie in Noord-Ierland volledig geblokkeerd is.
3. Wat willen de Britten eenzijdig veranderen?
Volgens de Britse regering creëert de zeegrens ernstige handelsbarrières en zorgt het voor veel onnodig papierwerk. Voor Engelse en Schotse producenten is het daardoor moeilijk geworden om hun producten nog uit te voeren naar Noord-Ierland. De regeling is dus nadelig voor de economie, zeggen de Britten, en ook politiek onverdedigbaar, nu de vrede en stabiliteit in Noord-ierland opnieuw in gevaar zijn.
De Britse regering wil nu een deel van die controles in de havens schrappen, voor goederen die in Noord-Ierland blijven en dus niet verder reizen naar de Ierse Republiek, die wél nog in de EU ligt. Ze wil ook dat het Europese Hof van Justitie niet langer bevoegd is om handelsgeschillen op te lossen. En ze wil dat alle Europese regels over staatssteun en BTW bijvoorbeeld vervangen worden door de Britse regels die elders in het Verenigd Koninkrijk gelden.
Tegelijkertijd zijn lang niet alle Noord-Ieren gekant tegen de huidige regeling. De meeste Noord-Ierse partijen willen het Protocol - mits een paar kleine aanpassingen - behouden. Ook het bedrijfsleven ziet de voordelen ervan in: Noord-Ierland bevindt zich in een unieke positie, zowel IN het Verenigd Koninkrijk als IN de Europese Unie.
4. Waarom kan de EU dit niet over zich heen laten gaan?
Premier Johnson noemde de voorgestelde aanpassingen vandaag "not a big deal" en zegt dat het gaat over het wegwerken van "bureaucratische belemmeringen". Maar volgens de Europese Unie raken de aanpassingen aan de kern van het akkoord. Het Brexitakkoord is een internationaal handelsakkoord dat een staat niet eenzijdig kan aanpassen, zo klinkt het in Brussel.
Maros Sefcovic, vicepresident van de Europese Commissie, dreigt alvast met tegenmaatregelen. Zo zou de EU een aantal juridische procedures tegen Londen weer opstarten. De Europese Commissie gaat ook een lijst opstellen met Britse goederen waarop in de toekomst heffingen zullen worden geplaatst. Ook de Ierse premier is "not amused". "Een unilaterale schending door Londen van post-Brexit handelsregels voor Noord-Ierland, afgesproken met de Europese Unie, is "zeer ernstig" zei hij op Twitter.
De Europese Unie - en de Britse tegenstanders van de Brexit- hebben Londen er altijd voor gewaarschuwd dat de Brexit bijzonder zware gevolgen zou hebben voor Noord-Ierland en de vrede op het eiland. Volgens de EU is er ook geen alternatief voor de huidige regeling omdat een grens over het vasteland in zou druisen tegen het Goedevrijdagakkoord, dat in 1998 een einde maakte aan de bloedige burgeroorlog. Dat akkoord bepaalt dat er nooit meer een fysieke grens mag liggen op het Ierse eiland.
5. Hoe kunnen de Europese Unie en Het Verenigd Koninkrijk uit deze crisis geraken?
Voorlopig gaat het nog maar om een wetsvoorstel, dat nog door het Lagerhuis én het Hogerhuis moet worden goedgekeurd. Vooral in het Hogerhuis zou het voorstel wel "een tijdlang" kunnen blijven hangen.
In die tussentijd zouden het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie opnieuw rond de tafel kunnen gaan zitten om een compromis te kunnen bereiken. Dat is sinds februari niet meer gebeurd. De DUP, de Democratische Unionisten hebben al laten weten dat ze pas in een Noord-Ierse regering willen stappen als heel het Protocol geschrapt is.
Bekijk hieronder: zo ziet de Europese buitengrens in Ierland er in de praktijk uit:
